बेकायदेशीर फेंटानिल उत्पादनासाठी रसायन पुरवठ्यात भारत, चीन आघाडीवर

प्रातिनिधिक छायाचित्र.

नवी दिल्ली: अमेरिकेने गुन्हेगारी संघटनांकडून बेकायदेशीर फेंटानिल उत्पादनासाठी प्रिकर्सर रसायनांच्या प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष पुरवठ्यात चीन आणि भारत हे आघाडीचे राज्य घटक असल्याचे म्हटले गेले आहे. अमेरिकेच्या गुप्तचर समुदायाच्या नवीनतम वार्षिक धोका मूल्यांकन (एटीए) मध्ये म्हटले आहे की, ऑक्टोबर 2023 ते सप्टेंबर 2024 दरम्यान अमेरिकेत सिंथेटिक ओपिओइड्सच्या वापरामुळे – ज्यामध्ये फेंटानिलचा समावेश आहे – किमान 55 हजार लोकांचा बळी गेला आहे.

“या गटांना [आंतरराष्ट्रीय गुन्हेगारी संघटना किंवा टीसीए] अनेकदा थेट आणि अप्रत्यक्षपणे, चीन आणि भारतासारख्या राज्य घटकांकडून, ड्रग्ज तस्करांसाठी प्रिकर्सर आणि उपकरणे स्रोत म्हणून सक्षम केले जातात… चीन हा बेकायदेशीर फेंटानिल प्रिकर्सर रसायने आणि गोळी दाबण्याच्या उपकरणांचा प्राथमिक स्रोत देश आहे, त्यानंतर भारत आहे,” असे अमेरिकेच्या राष्ट्रीय गुप्तचर संचालक (डीएनआय) तुलसी गॅबार्ड यांच्या कार्यालयाने मंगळवारी प्रकाशित केलेल्या 2025 च्या एटीए अहवालात म्हटले आहे. या अहवालात पुढील वर्षी अमेरिकेला असलेल्या सर्वात थेट आणि गंभीर धोक्यांबद्दल अमेरिकन गुप्तचर समुदायाने गोळा केलेली अवर्गीकृत माहिती आहे. त्यात दहशतवाद, मोठ्या प्रमाणात विनाशकारी शस्त्रे (WMDs), सायबर आणि तांत्रिक धोके, जैविक धोके, आर्थिक समस्या, अगदी पर्यावरणीय चिंता आणि नैसर्गिक संसाधनांचा वापर यासारख्या सर्व प्रकारच्या धोक्यांचा विचार केला जातो.

हा एटीए हा राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या व्हाईट हाऊसमधील दुसऱ्या कार्यकाळात त्यांच्या प्रशासनात प्रकाशित झालेला पहिला अहवाल आहे. अमेरिकेसाठी, बेकायदेशीर फेंटानिलचा प्रसार हा एक प्रमुख मुद्दा बनला आहे.फेंटानिल हे एक कृत्रिम औषध ओपिओइड आहे जे अन्न आणि औषध प्रशासन (एफडीए) ने वेदना कमी करणारे व भूल देणारे औषध  म्हणून वापरण्यासाठी मंजूर केले आहे. ते मॉर्फिनपेक्षा अंदाजे 100 पट अधिक प्रभावी आणि हेरॉइनपेक्षा 50 पट अधिक प्रभावी आहे. ट्रम्पसाठी, फेंटानिलची सतत आयात आणि औषध म्हणून त्याचा वापर हा राष्ट्रीय सुरक्षेचा मुद्दा बनला आहे.

1 फेब्रुवारी रोजी, ट्रम्पने अमेरिकेत बेकायदेशीर फेंटानिल आणि त्याच्या पूर्वसूचक रसायनांचा सतत प्रवाह सुरू राहिल्यामुळे चीन, मेक्सिको आणि कॅनडाविरुद्ध देश-विशिष्ट शुल्क जारी केले. ट्रम्प यांनी विशेषतः चीन सरकारवर फेंटानिल आणि संबंधित रसायनांच्या निर्यातीसाठी त्यांच्या देशांतर्गत रासायनिक कंपन्यांना अनुदान आणि प्रोत्साहन देत असल्याचा आरोप केला, ज्याचा वापर अमेरिकेत बेकायदेशीरपणे विकल्या जाणाऱ्या कृत्रिम ओपिओइड्स तयार करण्यासाठी केला जातो. त्याचप्रमाणे, मेक्सिकोवरील त्यांच्या आदेशात असा दावा करण्यात आला होता की देशात कार्यरत कार्टेल आणि मेक्सिकन सरकार यांच्यात एक युती आहे, कारण नवीन शुल्क लादण्यात आले आहे. त्याचप्रमाणे, त्यांनी कॅनेडियन सरकारवर नवीन शुल्क लादण्यासाठी फेंटानिलचा प्रवाह रोखण्यासाठी फारसे काही न केल्याचा आरोप केला. तथापि, त्यांच्या प्रशासनातील हा पहिलाच मोठा अहवाल आहे, ज्यामध्ये असा दावा करण्यात आला आहे की भारत चीननंतर अमेरिकेला बेकायदेशीर फेंटानिल आणि इतर पूर्वसूचक रसायनांचा सर्वात मोठा पुरवठादार बनला आहे.

अमेरिकेचे माजी अध्यक्ष जो बायडेन यांच्या मागील प्रशासनातील 2024 च्या एटीएने भारतातून फेंटानिल आणि त्याच्या पूर्वसूचक रसायनांच्या प्रवाहाचा उल्लेख केला आहे. अध्यक्ष बायडेन यांच्या अध्यक्षतेखाली 2024 च्या एटीएने म्हटले आहे की, “मेक्सिको-आधारित टीसीओ भारतासारख्या इतर राष्ट्रांकडून कमी प्रमाणात पूर्वसूचक रसायने मिळवत आहेत.” 2023 च्या अहवालात फेंटानिल व्यापाराशी भारताच्या संबंधांचा कोणताही उल्लेख नाही.