राष्ट्रपतींकडून राज्यसभेवर उज्ज्वल निकम यांच्यासह चार सदस्यांची नियुक्ती

ज्येष्ठ वकील उज्ज्वल निकम, निवृत्त परराष्ट्र सचिव हर्षवर्धन श्रृंगला, समाजसेवक सी सदानंदन मास्टर आणि इतिहासकार मीनाक्षी जैन.

नवी दिल्ली: राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांनी राज्यसभेवर ज्येष्ठ वकील उज्ज्वल निकम, माजी परराष्ट्र सचिव हर्षवर्धन श्रृंगला, सामाजिक कार्यकर्ता सी. सदानंदन मास्टर आणि इतिहासकार मीनाक्षी जैन यांची नियुक्ती केली आहे. पूर्वी नियुक्त झालेल्या सदस्यांच्या निवृत्तीमुळे निर्माण झालेल्या रिक्त जागा भरण्यासाठी हे नामांकन करण्यात आले आहे. राष्ट्रपती हे साहित्य, विज्ञान, कला आणि समाजसेवा या क्षेत्रातील 12 सदस्यांना संसदेच्या वरिष्ठ सभागृहात थेट नियुक्त करू शकतात.

गुलशन कुमार हत्याकांड, शक्ती मिल सामूहिक बलात्कार, मरीन ड्राइव्ह बलात्कार, 1993 मुंबई साखळी बॉम्बस्फोट आणि 26/11 दहशतवादी हल्ला यासारख्या हाय-प्रोफाइल प्रकरणांमध्ये काम केल्यामुळे निकम यांची निवड बऱ्याच काळापासून प्रलंबित होती. 2008 च्या दहशतवादी हल्ल्यात अटक करण्यात आलेला एकमेव पाकिस्तानी दहशतवादी अजमल कसाबच्या खटल्यादरम्यान विशेष सरकारी वकील निकम नियमितपणे बातम्यांमध्ये होते. कसाबने त्याच्या खटल्यादरम्यान कधीही मटण बिर्याणीची मागणी केली नव्हती, असे त्यांनी सांगितल्यानंतर त्यांच्यावर तीव्र टीका झाली होती.

उत्तर महाराष्ट्रातील जळगाव येथे जन्मलेल्या निकम यांनी 1979 मध्ये वकिली सुरू केली. त्यांचे वडील न्यायाधीश होते, पण 1993 च्या साखळी बॉम्बस्फोट प्रकरणात विशेष सरकारी वकील म्हणून नियुक्ती झाल्यानंतर ते पहिल्यांदाच प्रसिद्धीच्या झोतात आले. 26/11 प्रकरणानंतर निकम यांची भाजप सरकारशी जवळीक वाढली. 2016 मध्ये नरेंद्र मोदी सरकारने त्यांना पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित केले. गेल्या वर्षी, भाजपने मुंबई उत्तर मध्य मतदारसंघातून दोन वेळा खासदार राहिलेल्या पूनम महाजन यांना डावलून निकम यांना निवडणूक तिकीट दिले. काँग्रेसच्या वर्षा गायकवाड यांनी 16 हजार 500 पेक्षा जास्त मतांनी त्यांचा पराभव केल्याने त्यांच्या निवडणुकीतील पदार्पणाचा पराभव झाला.

राष्ट्रपती भवनाने केलेल्या नामांकनांचे पंतप्रधान मोदींनी स्वागत केले. “श्री उज्ज्वल निकम यांची कायदेशीर क्षेत्र आणि आपल्या संविधानाप्रती असलेली निष्ठा अनुकरणीय आहे. ते केवळ एक यशस्वी वकीलच केवळ नाहीत, तर महत्त्वाच्या प्रकरणांमध्ये न्याय मिळवण्यातही आघाडीवर राहिले आहेत. त्यांच्या संपूर्ण कायदेशीर कारकिर्दीत, त्यांनी नेहमीच संवैधानिक मूल्ये मजबूत करण्यासाठी आणि सामान्य नागरिकांना नेहमीच सन्मानाने वागवले जावे यासाठी काम केले आहे,” असे त्यांनी ‘एक्स’वर पोस्ट केले.

निवृत्त भारतीय परराष्ट्र सेवा (आयएफएस) अधिकारी असलेले श्रृंगला यांनी जानेवारी 2020 ते एप्रिल 2022 दरम्यान परराष्ट्र सचिव म्हणून काम केले होते. कोविड महासाथीच्या काळात त्यांनी भारतीय राजदूतांच्या क्षेत्रात काम केले होते. पहलगाम दहशतवादी हल्ल्यानंतर ‘ऑपरेशन सिंदूर’नंतर श्रृंगला अलीकडेच इस्लामिक जगाशी भारताच्या संपर्कात सहभागी झाले होते. अमेरिकेतील भारतीय राजदूत म्हणून, श्रृंगला यांना मोदींच्या ह्युस्टनमधील सार्वजनिक कार्यक्रम ‘हाउडी मोदी’ आणि त्यांच्या पहिल्या कार्यकाळात अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांच्याशी सहकार्याचे संबंध राखण्याचे श्रेय देण्यात आले. नंतर त्यांना 2023 मध्ये भारताच्या  जी 20 अध्यक्षपदासाठी मुख्य जी 20 समन्वयक बनवण्यात आले आणि त्या वर्षी नवी दिल्लीत जी 20 शिखर परिषदेचे आयोजन करण्यात मोदी सरकारला मदत केली. श्रृंगला यांच्या ‘नॉट अ‍ॅन अ‍ॅक्सिडेंटल राईज’ या चरित्रात, लेखिका दीपमाला रोका यांनी जीवनावश्यक वस्तूंच्या पुरवठा साखळीचे व्यवस्थापन करण्यासाठी त्यांनी प्रशासकीय आणि राजनैतिक प्रयत्न कसे केले, औषधे आणि इतर जीवनावश्यक वस्तूंच्या पुरवठा साखळी सुरळीत करण्यासाठी वाटाघाटी कशा केल्या. याचा उल्लेख केला आहे. पुस्तकात पुढे असे म्हटले आहे, की 2019 मध्ये मोदी सरकारने संविधानातील कलम 370 रद्द केले, तेव्हा श्रृंगला 400 सिनेटरना भेटले आणि अमेरिकेतील 22 राज्यांत प्रवास केला.

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे माजी शिक्षक आणि सामाजिक कार्यकर्ते सदानंद मास्टर यांनी 2016 आणि 2021 च्या विधानसभा निवडणुकीत भाजप उमेदवार म्हणून अपयशी ठरले होते. सध्या ते केरळ युनिटचे भाजप प्रदेशाध्यक्ष म्हणून काम करत आहेत. संघाचे हे ज्येष्ठ नेते 1994 मध्ये सीपीआय(एम) गुंडांच्या हल्ल्यातून वाचले, परंतु त्यांना त्यांचे दोन्ही पाय गमवावे लागले. त्यांच्या राज्यात असूनही, ते राजकारणात सक्रिय राहिले. “पहिल्या लोकसभेच्या विजयानंतर (त्रिशूरमधील सुरेश गोपी यांच्या) केरळमध्ये भाजप प्रवेश करत आहे, गेल्या दोन दशकांपासून डाव्या राजवटीविरुद्ध लढणाऱ्या कार्यकर्त्यांना संदेश देण्यासाठी त्यांची निवड राजकीयदृष्ट्या महत्त्वाची आहे,” असे भाजपच्या एका पदाधिकाऱ्याने ‘द प्रिंट’ला सांगितले.

मध्ययुगीन आणि वसाहतवादी भारतातील प्रसिद्ध इतिहासकार मीनाक्षी जैन, या टाइम्स ऑफ इंडियाचे माजी संपादक गिरीलाल जैन यांची मुलगी आहेत. त्या दिल्ली विद्यापीठातील गार्गी कॉलेजमध्ये इतिहासाच्या माजी सहयोगी प्राध्यापक आहेत, तसेच नेहरू मेमोरियल म्युझियम अँड लायब्ररीच्या माजी फेलो आणि इंडियन कौन्सिल ऑफ हिस्टॉरिकल रिसर्चच्या गव्हर्निंग कौन्सिलच्या माजी सदस्य आहेत. जैन सध्या इंडियन कौन्सिल ऑफ सोशल सायन्स रिसर्चमध्ये वरिष्ठ फेलो आहेत. ‘फ्लाइट ऑफ डेइटीज अँड रिबर्थ ऑफ टेम्पल्स’, ‘द बॅटल फॉर राम: केस ऑफ द टेम्पल अॅट अयोध्या, राम अँड अयोध्या’, ‘पॅरलल पाथवेज: एसेज ऑन हिंदू-मुस्लिम रिलेशन्स’ यासारख्या त्यांच्या संशोधनात्मक पुस्तकांमध्ये राष्ट्रीय महत्त्वाच्या ऐतिहासिक मुद्द्यांवर चर्चा करण्यात आली आहे. अटलबिहारी वाजपेयी यांच्या काळात जैन यांनी राष्ट्रीय शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण परिषदेच्या (एनसीईआरटी) पाठ्यपुस्तकांमध्ये योगदान दिले होते. नंतर काँग्रेसच्या नेतृत्वाखालील संयुक्त पुरोगामी आघाडीने त्यांचे पुस्तक अभ्यासक्रमातून वगळले. राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ आणि इतर हिंदू उजव्या संघटनांनी अयोध्यावरील कायदेशीर लढाईत त्यांच्या कामाचा उल्लेख केला.

त्यांना 2020 मध्ये पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.