मिशेल बॅचेलेट यांना इंदिरा गांधी शांतता पुरस्कार, भाजपचे काँग्रेसवर टीकास्त्र

काँग्रेस संसदीय पक्षाच्या अध्यक्षा सोनिया गांधी यांनी जवाहर भवन येथे चिलीच्या माजी अध्यक्ष मिशेल बॅचेलेट यांना शांतता, निःशस्त्रीकरण आणि विकासासाठी इंदिरा गांधी पुरस्कार प्रदान केला.

नवी दिल्ली: सोनिया गांधी यांनी चिलीच्या माजी राष्ट्रपती मिशेल बॅचेलेट यांना शांतता, निःशस्त्रीकरण आणि विकासासाठी इंदिरा गांधी शांतता पुरस्कार प्रदान केल्यानंतर भारतीय जनता पक्षाने काँग्रेसवर टीका केली आहे. त्यांनी नागरिकत्व सुधारणा कायदा (सीएए) आणि जम्मू आणि काश्मीर मुद्द्यावरील त्यांच्या भूतकाळातील टीकेचा उल्लेख केला आहे. 2019 मध्ये, कलम 370 रद्द केल्यानंतर जम्मू आणि काश्मीरमध्ये लावण्यात आलेल्या निर्बंधांवर भाष्य करताना, संयुक्त राष्ट्र मानवाधिकार परिषदेच्या तत्कालीन प्रमुख म्हणून काम करणाऱ्या बॅचेलेट यांनी “भारत सरकारच्या अलीकडील कृतींचा काश्मिरींच्या मानवी हक्कांवर होणारा परिणाम” याबद्दल तीव्र चिंता व्यक्त केली होती.

बॅचेलेट यांनी पुढच्या वर्षी सीएएविरुद्ध सर्वोच्च न्यायालयात प्रलंबित असलेल्या एका खटल्यात एमिकस क्युरी म्हणून हस्तक्षेप करण्याची मागणी करणारा अर्ज दाखल केला होता. केंद्राने प्रत्युत्तर देत म्हटले होते की, “भारताच्या सार्वभौमत्वाशी संबंधित मुद्द्यांवर कोणत्याही परदेशी पक्षाला अधिकार नाही”. भाजप नेते अमित मालवीय यांनी गुरुवारी ‘एक्स’ वर पोस्ट केले की, “मिशेल बॅचेलेटला इंदिरा गांधी शांतता पुरस्कार देण्याचा काँग्रेसचा निर्णय जितका स्पष्ट आहे, तितकाच तो अंदाज करण्याजोगा आहे”. त्यांनी असा आरोप केला, की त्यांचा कार्यकाळ “भारतविरोधी, इस्लामवादी कथेवर आधारित होता, जो जागतिक डाव्या-उदारमतवादी परिसंस्थेशी पूर्णपणे जुळतो”. स्वाभाविकच, काँग्रेसने हा पुरस्कार त्यांना दिला.

1986 मध्ये सुरू झालेला हा पुरस्कार सोनिया गांधी यांच्या अध्यक्षतेखालील इंदिरा गांधी मेमोरियल ट्रस्टद्वारे प्रशासित केला जातो. राहुल गांधी आणि प्रियंका गांधी वद्रा यांच्यासह गांधी कुटुंबातील इतर सदस्यदेखील ट्रस्टचे सदस्य आहेत. बॅचेलेट या पुरस्काराच्या 37 व्या प्राप्तकर्त्या आहेत. चिलीच्या सोशलिस्ट पार्टीच्या सदस्या बॅचेलेट यांना पुरस्काराच्या प्रशस्तिपत्रात, कठीण परिस्थितीत शांतता, लिंग समानता, मानवी हक्क, लोकशाही आणि विकासासाठी दृढपणे प्रयत्नशील राहिल्याबद्दल आणि चिलीशी भारताच्या संबंधांमध्ये त्यांच्या योगदानाबद्दल त्यांचे कौतुक केले आहे. 1986 मध्ये, विविध देशांतील कायदेकर्त्यांचा एक आंतरराष्ट्रीय गट असलेल्या संसदपटेरियन्स फॉर ग्लोबल अॅक्शनला हा पुरस्कार मिळाला होता. “अण्वस्त्रमुक्त अहिंसक जगाचे स्वप्न” यासाठी 1986 मध्ये, सोव्हिएत युनियनच्या कम्युनिस्ट पक्षाचे तत्कालीन सरचिटणीस मिखाईल गोर्बाचेव्ह यांना हा पुरस्कार देण्यात आला. गेल्या काही वर्षांत, अनेक मान्यवर असे नेते आहेत, ज्यांना मध्य-डाव्या श्रेणीत स्थान मिळू शकते, परंतु सर्वांनाच नाही. उदाहरणार्थ, 1997 मध्ये, निःशस्त्रीकरण आणि शांततेच्या क्षेत्रात त्यांच्या कामासाठी हा पुरस्कार अमेरिकेचे माजी अध्यक्ष जिमी कार्टर यांना देण्यात आला, तर 2013 मध्ये माजी जर्मन चान्सलर अँजेला मर्केल यांना “आर्थिक संकटांच्या काळात युरोप आणि जगात अनुकरणीय नेतृत्व, जर्मन आर्थिक विकास आणि जागतिक आर्थिक स्थिरतेला चालना देण्याचे त्यांचे नेतृत्व” यासाठी हा पुरस्कार मिळाला.

2007 मध्ये, बिल आणि मेलिंडा गेट्स फाउंडेशनला ‘जगभरात आणि भारतात अग्रणी आणि अनुकरणीय परोपकारी कार्य’ यासाठी पुरस्कार देण्यात आला. एक विरोधाभास दर्शवणारी गोष्ट म्हणजे, बांगलादेशचे सध्याचे मुख्य सल्लागार मुहम्मद युनूस आणि गेल्या वर्षी पंतप्रधानपदावरून पदच्युत झालेल्या शेख हसीना, हे दोघेही या पुरस्काराच्या पूर्वीच्या मानकऱ्यांमध्ये आहेत. गरिबीविरुद्धच्या लढाईत ग्रामीण बँकेचे अध्यक्ष म्हणून दिलेल्या योगदानाबद्दल 1998 मध्ये युनूस यांना हा पुरस्कार मिळाला. अकरा वर्षांनंतर, 2009 मध्ये, “लोकशाही आणि बहुलवादाच्या प्रचारासाठी आणि गरिबी दूर करण्यासाठीच्या त्यांच्या दृढ मोहिमेसाठी” दिलेल्या योगदानाबद्दल हसीना यांना हा पुरस्कार देण्यात आला. नॉर्वेच्या लेबर पार्टीचे सदस्य ग्रो हार्लेम ब्रुंडटलँड, ज्यांनी तीन वेळा पंतप्रधान म्हणून काम केले, ते देशाचे पंतप्रधान, नामिबियाचे माजी अध्यक्ष आणि रंगभेद विरोधी कार्यकर्ते सॅम नुजोमा आणि 2010 मध्ये ब्राझीलचे अध्यक्ष लुला दा सिल्वा यांना हा पुरस्कार मिळाला आहे. दुसरीकडे, चेक प्रजासत्ताकचे माजी अध्यक्ष व्हॅक्लाव हॅवेल, ज्यांनी पूर्वीच्या चेकोस्लोवाकियातील कम्युनिस्ट व्यवस्था उलथवून टाकण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली होती, त्यांना 1993 मध्ये हा पुरस्कार देण्यात आला.

आंतरराष्ट्रीय अणुऊर्जा संस्थेचे (IAEA) माजी महासंचालक व नोबेल शांतता पुरस्कार विजेते मोहम्मद एल बरादेई, यांना 2008 मध्ये हा पुरस्कार मिळाला. व्यक्तींव्यतिरिक्त, ज्या संस्थांना हा पुरस्कार मिळाला त्यात 1996 मध्ये डॉक्टर्स विदाउट बॉर्डर्स, 2014 मध्ये इस्रो, संयुक्त राष्ट्रांच्या निर्वासितांसाठी उच्चायुक्त कार्यालय, विज्ञान आणि पर्यावरण केंद्र आणि प्रथम यांचा समावेश आहे. माजी राष्ट्रीय सुरक्षा सल्लागार शिवशंकर मेनन, माजी आरबीआय गव्हर्नर रघुराम राजन, माजी नियोजन आयोग सदस्य सय्यदा हमीद, माजी मुख्य माहिती आयुक्त वजाहत हबीबुल्लाह, माजी पत्रकार सुमन दुबे, सामाजिक कार्यकर्त्या अरुणा रॉय आणि माजी मुख्य आर्थिक सल्लागार कौशिक बसू हे पुरस्काराचे ज्युरी सदस्य आहेत.

ज्युरीला मार्गदर्शन करणाऱ्या कार्यपद्धतीनुसार, 1 कोटी रुपये रोख रक्कम आणि इंदिरा गांधींच्या स्मारकाच्या बांधकामात वापरल्या जाणाऱ्या हेमॅटाइट जॅस्परपासून बनवलेला ट्रॉफी असा हा पुरस्कार जागतिक शांतता, निःशस्त्रीकरण, वांशिक समानता आणि आर्थिक सहकार्याला प्रोत्साहन देण्यासाठी दिला जातो.