दिल्ली पोलिसांकडून ‘शिष्टाचार पथकांची’ स्थापना

दिल्लीच्या रस्त्यांवर गस्त.

नवी दिल्ली: मंगळवारी दुपारी साडेचारची वेळ. दिल्ली पोलिस कर्मचारी गोविंदपुरी मेट्रो स्टेशनच्या बाहेरील भागात लक्ष ठेवून आहेत, चालक प्रवाशांना त्रास होऊ नये याबाबत जागरूक आहेत. हेड कॉन्स्टेबल अजय कुमार रस्त्यावरील ई-रिक्षा चालकांना सूचना देतात, “ जोरात पळू नका आणि त्यांना (प्रवाशांना) घेरू नका. फक्त तुमच्या परिसरात उभे रहा.” काही चालक अजूनही प्रवाशांकडे जाण्याचा प्रयत्न करतात, अधिकाऱ्यांना बायपास करण्याचा प्रयत्न करतात, परंतु त्यांना लगेचच लगाम लावला जातो.

मेट्रो स्टेशनच्या गेट क्रमांक 2 पासून सुमारे 50 मीटर अंतरावर, डीटीसी बस येताच, साध्या वेशातील महिला कर्मचाऱ्यांसह अर्धे पोलिस पथक बस स्टॉपच्या दोन्ही टोकांवर उभे राहते. अचानक, हेड कॉन्स्टेबल सुरेंद्र पाल स्टॉपवर उभ्या असलेल्या तीन पुरुषांना पकडतो. तो त्यांना पोलिसांच्या गाडीत बसवतो. “ते संशयास्पद दिसत होते. ते बस येणार असलेल्या रस्त्यावर उभे होते आणि बस कुठेही नेण्याचा त्यांचा कोणताही हेतू नव्हता. मी त्यांना काही व्हिडिओ काढताना आणि डेपोवर वाट पाहणाऱ्या महिलांकडे पाहताना बघितले,” तो सांगतो.

दिल्ली पोलिस कर्मचारी प्रवाशांशी बोलताना.

दरम्यान, दुसरी कॉन्स्टेबल, रेणू, बसमध्ये चढते जेणेकरून पुरुष महिलांसाठी नियुक्त केलेल्या जागांवर बसू नयेत. “आम्ही ‘शिष्टाचार’ पथकातील आहोत. आम्ही तुम्हाला मदत करण्यासाठी येथे आहोत. जर तुम्हाला कोणी तुमचा पाठलाग करताना, अश्लील हावभाव करताना किंवा तुम्हाला अस्वस्थ करताना दिसले तर कृपया आम्हाला 1097, 1091 किंवा 1098 वर कळवा,” असे ती महिला प्रवाशांना सांगते. त्यांची ओळख गुप्त ठेवली जाईल, असे सांगून त्यांना आश्वस्त करते.

हे दृश्य आहे, दिल्लीतील नव्याने सुरू झालेल्या शिष्टाचार पथकांचे. गेल्या महिन्यात, दिल्ली पोलिसांनी राष्ट्रीय राजधानीतील सर्व 15 पोलिस जिल्ह्यांमध्ये ‘शिष्टाचार’ पथके सुरू केली. गोविंदपुरी मेट्रो स्टेशनजवळील परिसर हा आग्नेय जिल्ह्यातील ओळखल्या जाणाऱ्या प्रमुख हॉटस्पॉटपैकी एक होता. दिल्लीत भारतीय जनता पक्षाचे (भाजप) सरकार सत्तेत आल्यानंतर एका महिन्यानंतर हे घडले आहे. निवडणुकीपूर्वीच्या आश्वासनांपैकी, भाजपने सार्वजनिक ठिकाणी महिलांची सुरक्षितता वाढवण्यासाठी पथके तयार करण्याचे म्हटले होते.

काहींना ही पथके उत्तर प्रदेश पोलिसांच्या अँटी-रोमियो पथकांसारखीच भयानक वाटतात. योगी आदित्यनाथ यांनी 2017 मध्ये पदभार स्वीकारल्यानंतर स्थापन केलेल्या या पथकांवर छेडछाडीला आळा घालण्याच्या नावाखाली तरुणांना त्रास देण्याचा आरोप आहे. तथापि, दिल्ली पोलिसांच्या शिष्टाचार पथकातील अनेक अधिकाऱ्यांनी ‘द प्रिंट’ला सांगितले, की त्यांना त्यांची नैतिकता आणि नीतिमत्ता जनतेवर लादू नये आणि फक्त महिलांच्या सुरक्षिततेवर लक्ष केंद्रित करावे अशा कडक सूचना देण्यात आल्या आहेत. “आम्हाला जोडप्यांना किंवा लोकांना यादृच्छिकपणे त्रास देऊ नये असा इशारा देण्यात आला आहे. हे केवळ छेडछाडीविरोधी पथक नाही. ते त्याहूनही बरेच काही आहे,” हेड कॉन्स्टेबल अनिल कुमार म्हणतात. “हे पाठलाग, छळ, छेडछाड आणि इतर रस्त्यावरील गुन्हे रोखण्यासाठी आहे.”

‘नैतिकतेवर लक्ष ठेवणे पोलिसांचे कर्तव्य नाही’

‘द प्रिंट’शी बोलताना, अतिरिक्त डीसीपी (दक्षिण पूर्व) ऐश्वर्या शर्मा म्हणतात, “आम्ही महिलांची सुरक्षा वाढवण्याच्या उद्देशाने दिल्लीत ही पथके सुरू केली.”असुरक्षित ठिकाणे, राजधानीच्या प्रत्येक जिल्ह्यातून अनेक घटकांच्या आधारे ओळखली गेली, ज्यामध्ये परिसरातून केलेल्या पीसीआर कॉलची संख्या, स्ट्रीट लाईट्स आणि सीसीटीव्ही कॅमेऱ्यांची संख्या आणि ते किती गर्दीचे आहेत यासह अनेक घटकांचा समावेश आहे” त्या म्हणाल्या.

शिष्टाचार पथक रस्त्यावर महिलांशी बोलताना.

प्रत्येक पोलिस जिल्ह्यात किमान दोन पथके दररोज दोन शिफ्टमध्ये काम करतात – दुपारी 12 ते 3 आणि संध्याकाळी 5 ते 9. प्रत्येक पथक सात ते आठ पोलिस स्टेशनचा परिसर व्यापते. “ते शाळा, महाविद्यालये, बाजारपेठ, मेट्रो स्टेशन इत्यादी बाहेर तैनात आहेत. या पथकातील पोलिस कर्मचाऱ्यांना कायदा आणि सुव्यवस्थेच्या इतर कामांपासून सूट देण्यात आली आहे जेणेकरून ते त्यांचा वेळ यामध्ये पूर्णपणे समर्पित करू शकतील,” डीसीपी शर्मा म्हणतात. तथापि, सध्या ही पथके फक्त दिवसा काम करतात. रात्रीच्या वेळी, रात्रीच्या गस्त पथके असतात. एका वरिष्ठ पोलिस अधिकाऱ्याने सांगितले की हा फक्त पहिला टप्पा आहे. “आमच्याकडे सध्या रात्रीच्या वेळी पथक तैनात करण्यासाठी कर्मचारी नाहीत. काळानुसार परिस्थिती बदलेल आणि अपग्रेड होईल.” प्रत्येक पथकात चार हेड कॉन्स्टेबल, एक सब-इन्स्पेक्टर, एक इन्स्पेक्टर आणि चार महिला पोलिस कर्मचारी असतात – त्यापैकी काही साध्या वेशात असतात.

या सर्व कर्मचाऱ्यांना दोन सत्रांमध्ये प्रशिक्षण देण्यात आले आहे – एक उपक्रमाच्या कायदेशीर पैलूंवर आणि दुसरे ते कसे अंमलात आणायचे यावर. कर्तव्यावर असलेले पोलिस कर्मचारी लोकांशी गैरवर्तन करत नाहीत आणि जोडप्यांना त्रास देत नाहीत याची खात्री ते कशी करतात असे विचारले असता, मध्य जिल्ह्यातील एका पथकातील निरीक्षक मुकेश कुमार म्हणतात, “मी माझ्या पथकाकडून अहवाल घेतो आणि आम्ही आमच्या संबंधित एसीपी आणि डीसीपींसोबत दररोज आढावा घेतो.”

कुमारच्या मते, ते जोडप्यांना थांबवत नाहीत. “आमचे कर्तव्य त्यांना नैतिकदृष्ट्या नियंत्रित करणे नाही. आम्ही फक्त शाळेतील मुलाला नागरी कपड्यातील एखाद्या व्यक्तीसोबत घेऊन जावे का याची चौकशी करू आणि जर आम्हाला तो माणूस संशयास्पद वाटला तरच.”

जनजागृती निर्माण करणे

दिल्ली पोलिस शाळा आणि महाविद्यालयांमध्ये कार्यक्रमांद्वारे तसेच पथके गस्त घालत असलेल्या परिसरातील लोकांशी बोलून महिलांच्या सुरक्षेबाबत जनजागृती करण्याचा प्रयत्न करत आहेत. “वेगवेगळ्या ठिकाणी तैनात असलेले आमचे पथक महिलांच्या गटांशी बोलून जागरूकता पसरवते. याव्यतिरिक्त, त्यांच्यासोबत असलेल्या पुरुषांना देखील माहिती दिली जाते,” असे कुमार म्हणतात.

शक्ती प्रेमवती पब्लिक स्कूल, सीता राम बाजार, चांदणी चौक येथे जनजागृती कार्यक्रम

कुमार यांनी त्यांच्या टीमसह चांदणी चौकातील सीता राम बाजार येथील शक्ती प्रेमवती पब्लिक स्कूलमध्ये असाच एक कार्यक्रम आयोजित केला. “कोणीही तुम्हाला अस्वस्थ वाटू देऊ नये. जर कोणी अनुचित हालचाल करत असेल तर आम्हाला कळवा. आम्ही तुमच्यासाठी आहोत. कृपया तुमच्या शिक्षकांना, पालकांना आणि आम्हाला कळवा,” असे कुमार इयत्ता 6 वी ते 10 वी च्या विद्यार्थिनींना तसेच शिक्षकांना सांगतात. दिल्लीतील शाळा आणि महाविद्यालयांमध्ये संबंधित अधिकाऱ्यांशी समन्वय साधून ही सत्रे आयोजित केली जातात.