तुम्हीही पाकिस्तानबद्दल ऐकून आता कंटाळला आणि वैतागला आहात ना? मी समजू शकतो, पण थोडा धीर धरा, असे मी तुम्हाला सांगेन. पाकिस्तानने आपल्यावर जी वेळ आणली आहे, ती नुसती त्रासदायक नाही, तर भीषण आहे. 16 एप्रिलच्या असीम मुनीर यांच्या भाषणातून हे जाणवते. त्यात त्यांनी पाकिस्तानच्या विचारसरणीबाबतची त्यांची मते मांडली होती.
मुनीर हे केवळ एक व्यक्ती नाहीत. ते एका संस्थेच्या, पाकिस्तानच्या सैन्याच्या मानसिकतेला मूर्त रूप देतात. त्यामुळेच खरं तर, तुम्हाला त्यांच्याबद्दल तिरस्कार वाटत असला तरी त्यांचे शब्द आणि हालचाली यांवर लक्ष ठेवण्याची गरज आहे. त्यांची सर्वांत मोठी कमजोरी म्हणजे त्यांच्या आधी आलेल्या लष्करी हुकूमशहांप्रमाणे, मोठ्यामोठ्या गोष्टी बोलण्यात ते धन्यता मानतात. त्यांच्या आधी, फील्ड मार्शल मोहम्मद अयुब खान, जनरल याह्या खान, मोहम्मद झिया-उल-हक आणि परवेझ मुशर्रफ या सर्वांनी भारताशी शांतता आणि संवादाचा दावा केला होता आणि नंतर त्यांनी ‘खंजीर’ बाहेर काढला होता. मुनीर यांनी आपले हेतू स्पष्ट करून सुरुवात केली आहे. पाकिस्तानची भारतात घुसणारा डंपर ट्रक, आणि भारताची चकाकणाऱ्या मर्सिडीजशी तुलना करून त्यांना नेमके काय साधायचे आहे?
भारतात आपण मुनीरचा इतका तिरस्कार करतो. सुरुवातीला मला ही नेहमीची ‘हम तो डूबेंगे सनम तुम को भी ले डूबेंगे’ मानसिकता वाटली होती. पाकिस्तानचे नवोदित गृहमंत्री, क्रिकेट सम्राट आणि मुनीर सांचो पंझा मोहसीन नक्वी यांनी त्याच रूपकाशी संबंधित आणखी एका संभाषणाचे वर्णन कसे केले, त्यात मला अधिक स्पष्टता आढळली. त्यांनी सांगितले, की त्यांनी सौदीचे परराष्ट्र राज्यमंत्री अदेल अल-जुबैर यांना बरोबर घेतले, जे भारतातून परतताना मुनीर यांना भेटण्यासाठी इस्लामाबादमध्ये थांबले होते. जेव्हा त्यांनी मुनीरना सांगितले की भारत अधिक जोरदार हल्ला करण्याचा विचार करत आहे, आणि तेव्हा त्यांना सांगण्यात आले की पाकिस्तानचा प्रतिसाद मर्सिडीजला धडकणाऱ्या डंपर ट्रकसारखा असेल. लाहोरमधील एका सेमिनारमध्ये, नक्वी यांनी हे अतिशय अभिमानाने सांगितले. त्यांची बोलण्याची पद्धत आणि शब्द दोन्ही सूचित करतात, की मुनीर आणि त्यांचे सहकारी याकडे एक शक्तीचे विधान म्हणून पाहतात, आत्मनिंदा म्हणून नाही. 16 एप्रिलच्या भाषणात त्यांनी पाकिस्तानला कठोर, कणखर राज्य बनण्याचा सल्ला दिला होता हे लक्षात ठेवा. त्यांच्या कल्पनेत, तोच डंपर ट्रक आहे.
दोन्ही राष्ट्रांमधील दरी आता वाढली आहे आणि दिवसेंदिवस मुनीर यांना धडकी भरेल एवढ्या वेगाने ती वाढतच आहे. पाकिस्तानच्या विकासाला लवकर गती देऊन ते ती भरून काढू शकत नाहीत. त्यांच्या हयातीत, आणि ते सत्तेत असताना काही ट्रिलियन खनिजे सापडली, तरीही नाही. दरम्यान, ते भारतीय बाजाराचा वेग कमी करू शकतात. जर हा विचार भारताचे लक्ष विचलित करणे आणि मंदावणे, त्याच्या धोरणात्मक वातावरणाला गोंधळात टाकणे असेल, तर त्यांनी आपल्याला विचार करण्यासारख्या अनेक गोष्टी आधीच दिल्या आहेत. आपण असे म्हटले तर ते सोपे वाटते, परंतु ‘मर्सिडीज’मधील पहिला मोठा अडथळा म्हणजे भारत-अमेरिका संबंधांचे अस्थिर स्वरूप, ज्याचे वर्णन गेल्या 25 वर्षांत दोन्ही देशांच्या सर्वोच्च नेत्यांनी 21 व्या शतकातील सर्वात परिभाषित संबंध म्हणून वारंवार केले आहे.
आपण डोनाल्ड ट्रम्प किंवा त्यांच्या साथीदारांना दोष देत असलो तरी, ही समस्या पाकिस्तानने (मुनीर) पेरली होती. ट्रम्पच्या श्रेयवादाच्या भुकेवरही हे वरचढ ठरले. त्यांनी नोबेल शिफारस आणि क्रिप्टो गुंतवणूक, भागीदारी, बिटकॉइन खाणकाम (2 हजार मेगावॅट वीज वाटपासह) आणि तेल आणि महत्त्वाच्या खनिजांच्या शोधात भाग घेण्याचे खुले आमंत्रण देण्यात तत्परता दाखवली. ट्रम्पचे विशेष दूत आणि प्रमुख सहाय्यक स्टीव्ह विटकॉफ यांचा मुलगा झॅक यांच्या नेतृत्वाखालील क्रिप्टो-क्रिटिकल मिनरल्स ग्रुपचा पहलगामच्या चार दिवसांत पाकिस्तानमध्ये समारंभ होणार होता. हे सर्व स्पष्टपणे खूप आधीच नियोजित होते. 2011 मध्ये (अ‍ॅबटाबाद नंतर) अमेरिकेसोबतच्या ‘खास’ संबंधात बिघाड झाल्यापासून, पाकिस्तानी यंत्रणा वॉशिंग्टनमध्ये भारताच्या वाढत्या प्रतिष्ठेबद्दल चिंतेत आहे. मुनीर यांना लवकरच लक्षात आले, की त्यांना भारत-अमेरिका संबंधांवर नवीन ताण निर्माण करण्याची आवश्यकता आहे.
26 ऑगस्ट 2021 रोजी ट्रम्प यांच्या अमेरिकन काँग्रेसमधील उद्घाटन भाषणाच्या पूर्वसंध्येला, काबूलमधील अ‍ॅबे गेट बॉम्बस्फोटाचा कट रचणारा दहशतवादी मोहम्मद शरीफुल्लाह याला त्यांनी एफबीआयकडे सोपवले, हे कृत्य तीक्ष्ण विचारसरणी दर्शवते. ट्रम्प यांच्या भाषणात कृतज्ञतेने उल्लेख केलेला पाकिस्तान हा एकमेव देश होता. मुनीर हे क्रिप्टोकडे संधी म्हणून बघत होते. भारतीय आर्थिक आणि राजकीय संस्था फिएट चलनाला कोणत्याही आव्हानाचा तिरस्कार करते. पाकिस्तानला क्रिप्टो वर्तुळात ट्रम्प कुटुंबाच्या क्रिप्टो एंटरप्राइझमध्ये अंतर्भूत असलेला एक तरुण देशबांधवदेखील सापडला.
याचा अर्थ असा नाही, की भारत या ट्रम्प प्रशासनाशी व्यवहारात इतका भ्रष्ट संबंध निर्माण करू शकला असता (किंवा करायला हवा होता). तसेच पाकिस्तानी लोक ट्रम्प यांना दिलेले कोणतेही वचन पूर्ण करताना कधीही दिसणार नाहीत. चिनी लोकांचे त्यांच्या खनिजांवर अधिकार आहेत. परंतु मुनीर यांनी ट्रम्पच्या कमकुवत बाजू लवकरच ओळखल्या. भारताची नियमबद्ध व्यवस्था कधीही असे करू शकणार नाही. योग्य प्रक्रिया केल्याशिवाय एका दहशतवाद्यालाही इतक्या सहजपणे शिक्षेसाठी सोपवले जाणार नाही. शेवटी, भारत म्हणजे एक वेगवान, चमकदार आणि स्वाभिमानी मर्सिडीज आहे.
त्यांनी आपल्या सर्वात महत्त्वाच्या धोरणात्मक संबंधांना हानी पोहोचवून आपल्यासाठी आधीच बरेच असंतोष निर्माण केले आहे, पाकिस्तानचा ‘घनिष्ठ मित्र’ चीनच्या जवळ जाण्यास भाग पाडले आहे, आणि पुढच्या वेळी मोठा दहशतवादी हल्ला झाल्यास आपल्याला लष्करी प्रत्युत्तर देण्यास वचनबद्ध केले आहे. आपण लक्षात ठेवल्या पाहिजेत अशा चार गोष्टी आहेत:
- त्यांचे हवाईतळ उध्वस्त होऊनही, ‘ऑपरेशन सिंदूर’नंतरही पाकिस्तान निश्चितच मागे हटलेला नाही. मुनीर यांचे विचार कितीही विकृत असले तरी त्यांना त्यांच्या देशाचा दुसरा सर्वोच्च शौर्य पुरस्कार (महावीर चक्र समतुल्य) मिळाला आहे. कोणत्याही सैन्यात एखाद्या प्रमुखाला असा पुरस्कार मिळणे हा विनोद असेल. परंतु, मुनीर यांना ते यासाठी अतिशय पात्र आणि योग्य वाटतात. ट्रम्प स्वतःला जसे नोबेल पुरस्कारासाठी पात्र समजतात, तसेच.
- ते आता त्यांच्या पुढील चिथावणीची वेळ आणि पद्धत निवडू शकतात. डंपर ट्रक रूपकाच्या त्यांच्या निवडीचा अर्थ असा आहे, की त्यांना वाटते की त्यांच्याकडे गमावण्यासारखे काहीही नाही आणि भारताकडे बरेच काही आहे.
- त्यांना समजले आहे, की पाकिस्तान आता भारतीय देशांतर्गत राजकारणात किती मध्यवर्ती बनला आहे. पाकिस्तानी डीजी-आयएसपीआर वारंवार भारतीय अल्पसंख्याकांबद्दल, विशेषतः शीखांबद्दल प्रेम आणि सहानुभूतीची शपथ घेत असल्याचे आठवते. त्यांची स्थापना शिखांवर निर्देशित एक अतिशय परिष्कृत आणि सूक्ष्म प्रचार ऑपरेशन चालवत आहे, अगदी फाळणीचा एक संशोधनवादी इतिहासदेखील तयार करत आहे जिथे मुस्लिम आणि शीख दोघेही बळी पडले होते आणि हिंदू गुन्हेगार होते.
- आपण पाकिस्तानला इतके मागे टाकले आहे, की आपल्याला त्याबद्दल विचार करण्याची गरज नव्हती, ही दोन दशकांची धारणा निलंबित करण्याची गरज आहे. पुढे जाऊन, आव्हान केवळ लष्करी नाही तर राजनैतिक, आर्थिक आणि देशांतर्गत आहे. आपण मर्सिडीजच्या धैर्याने, वेगाने आणि लवचिकतेने पुढे जायला हवे. जर पाकिस्तानी ‘डंपर ट्रक’ कायम राहिला तर आपण त्याला तोंड देण्यासाठी साधनसंपत्ती निर्माण केली पाहिजे.
या सर्व कारणांमुळे आपण पाकिस्तानच्या बाबतीत बेफिकीर, निष्काळजी किंवा आत्मसंतुष्ट राहणे आपल्याला परवडणारे नाही. आपली दक्षता आणि शहाणपण आपल्या पिढ्यांच्या भवितव्यावर परिणाम करेल.
Recent Comments