‘मिनी स्वित्झर्लंड’ बैसरनचे उपजीविकेचे साधन दहशतवादाने घेतले हिरावून

दहशतवादी हल्ल्यानंतर सुनसान झालेले बैसरन.

नवी दिल्ली: दाट शंकूच्या आकाराच्या जंगलांनी वेढलेले सौम्य उताराचे कुरण आणि बर्फाच्छादित पर्वत अशी पार्श्वभूमी असलेले बैसरन हा पर्यटकांचा स्वर्ग आहे. मंगळवारी दुपारी बंदुकांच्या आवाजाने ती शांतता भंग पावली आणि गवताच्या हिरव्या गालिच्यावर रक्ताच्या चिळकांड्या उडाल्या. आणि शेकडो टॅक्सी चालक, पोनी राईड ऑपरेटर आणि इतर स्थानिक पर्यटन हितधारक अनिश्चिततेत बुडाले आहेत. केवळ पोनी राईड्सच्या सहाय्यानेच जिथे जाता येते, अशा ठिकाणी असलेले बैसरन हे दक्षिण काश्मीरमधील पहलगामपासून 6.5 किमी अंतरावर आहे. हे दुर्गम ठिकाण पहलगामच्या मुख्य शहराशी एका मातीच्या रस्त्याने जोडलेले आहे. मोटार वाहनांची सोय नसल्याने ते वेगळे राहिले आहे.

गेल्या काही वर्षांत, पर्यटन विभागाने पर्यटकांसाठी झॉर्बिंग, झिपलाइनिंग आणि ऑफ-रोडिंगसारख्या साहसी खेळांमध्ये सहभागी होण्यासाठी संधी निर्माण केल्या आहेत. “हे अगदी बेताब व्हॅलीसारखे आहे, तथापि, येथे रस्ते कनेक्टिव्हिटी नाही. आणि पायाभूत सुविधांच्या बाबतीत, फारसे काही उपलब्ध नाही,” असे एका माजी पर्यटन संचालकाने ‘द प्रिंट’ला सांगितले. ते म्हणाले, की बैसरन व्हॅली ट्रेकिंग आणि ऑफ-रोड साहसांसाठी आदर्श मानली जात होती आणि ती फक्त पाणी आणि मातीच्या रस्त्यांनी वेढलेली होती. “ज्यांना खरोखरच ऑफबीट प्रेक्षणीय स्थळे पाहण्याची आवड आहे ते तिथे जात असत. जरी ती एक सुंदर दरी असली तरी, ती फारशा लोकांसाठी उपलब्ध नाही,” असे त्यांनी स्पष्ट केले. बैसरन हे ट्रेकर्ससाठी एक आदर्श कॅम्पसाईट मानले जाते, जे सुमारे 11 किमी अंतरावर असलेल्या तुलियन तलावाला भेट देऊ इच्छितात.

22 एप्रिल रोजी दुपारी जेव्हा दहशतवाद्यांनी काश्मीरचे मिनी स्वित्झर्लंड म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या ठिकाणी हल्ला झाल्यानंतर चिखलामुळे बचाव कार्य कठीण झाले. तेव्हा ही दुर्गमता अधोरेखित झाली. त्यानंतर झालेल्या गोंधळात, स्थानिक लोक पर्यटकांना मदत करण्यासाठी बाहेर पडले. असे अनेक व्हिडिओही व्हायरल झाले आहेत.

संकेतांकडे दुर्लक्ष?

पहलगाममधील स्थानिक टॅक्सी स्टँड असलेल्या टुरिस्ट टॅक्सी स्टँड 2 चे अध्यक्ष आदिल फारूक यांनी ‘द प्रिंट’ला सांगितले की, मंगळवारी झालेल्या हल्ल्यामुळे स्थानिकांमध्ये घबराट पसरली आहे आणि 26 पर्यटकांचा मृत्यू हा “मानवतेचा मृत्यू” आहे. स्थानिक रहिवाशांनी ‘द प्रिंट’ला सांगितले की, जवळजवळ एक वर्षापूर्वी, सुरक्षा यंत्रणांना गेल्या वर्षी अमरनाथ यात्रेदरम्यान संभाव्य हल्ल्याबद्दल काही माहिती मिळाली होती. “यात्रेदरम्यान, पोनी सेवा पूर्णपणे बंद होत्या आणि आम्ही सरकारकडून सुरक्षा छावणीची मागणी केली होती. पुढील दोन महिने, कोणत्याही पर्यटकांना तिथे जाण्याची परवानगी नव्हती,” फारूक म्हणाले. “आम्ही मोठ्या छावणीची मागणी केली नव्हती, तर लहान छावणीची मागणी केली होती. जर ती तिथे असती तर ही दुर्घटना टाळता आली असती.” पोनी राइड ऑपरेटर्सनी ठामपणे सांगितले की, ते दररोज बैसरनला प्रवास करत असल्याने त्यांनी अनेक वेळा त्यांच्या मागण्या मांडल्या आहेत.

बैसरनमध्ये सुमारे 4 हजार घोडेसवारी सेवा पुरवणारी कुटुंबे त्यांच्या उपजीविकेसाठी पर्यटनावर अवलंबून आहेत, असे त्यांनी सांगितले. त्याचप्रमाणे टॅक्सी चालक आणि छायाचित्रकारही खोऱ्यात येणाऱ्या पर्यटकांना जेवण देऊन उदरनिर्वाह करत होते. फारुख पुढे म्हणाले की, स्थानिक भागधारकांनी पर्यटकांसाठी प्रवास सोपा आणि सुरक्षित करण्यासाठी केबल कार किंवा गोंडोला मागितले होते, या मुद्द्यावर माजी पर्यटन संचालकांनीही सहमती दर्शवली. निवृत्त अधिकाऱ्याने सांगितले की केबल कार सेवा सुरू करण्याबाबत गेल्या चार वर्षांहून अधिक काळ चर्चा सुरू होती, परंतु “त्यात कोणतीही मोठी प्रगती झालेली नाही.” फेब्रुवारीमध्ये, अधिकाऱ्यांनी घोषणा केली की पहलगामला बैसरनशी जोडणारी अत्याधुनिक केबल कार सेवा मिळेल. “जर केबल कार आधीच असती तर जीव सुरक्षित असता कारण सैन्याला तिथे पोहोचण्यासाठी किमान एक तास लागला असता,” फारुख सांगतात.

पहलगाम येथील नॅशनल कॉन्फरन्सचे आमदार अल्ताफ कालू यांनी ‘द प्रिंट’ला सांगितले की, या दहशतवादी हल्ल्यामुळे स्थानिक पोनीवाले आणि टॅक्सी चालकांचे उत्पन्न हिरावून घेतले आहे. “नवीन कार खरेदी केलेल्या एका टॅक्सी चालकाला अजूनही त्याच्या कर्जाचा 75 टक्के भाग फेडायचा होता. दुसरा या पर्यटन हंगामाच्या अखेरीस त्याच्या मुलीचे लग्न करण्याचा विचार करत होता. दुसरा या हंगामात कमावलेल्या पैशातून घर बांधण्याचा विचार करत होता. आता, ते सर्व संपले आहे,” असे त्यांनी दुःख व्यक्त केले. पर्यटकांच्या हत्येवर भाष्य करताना कालू म्हणाले की सुरक्षा संस्थांचे “पूर्ण अपयश” आहे, ते म्हणाले की बैसरन सारख्या पर्यटन स्थळाला कोणतेही सुरक्षा कवच राहिले नाही. “आम्ही (मुख्यमंत्री) ओमर अब्दुल्ला आणि उपराज्यपाल यांच्यासोबतच्या बैठकीतही असे म्हटले होते. ते एक संवेदनशील क्षेत्र होते आणि सुरक्षा अत्यंत आवश्यक होती,” असे ते म्हणाले. गेल्या वर्षी संभाव्य हल्ल्याच्या माहितीवर टॅक्सी असोसिएशनच्या प्रमुखांच्या टीकेला नॅशनल कॉन्फरन्सच्या आमदाराने दुजोरा दिला.

“दहशतवादग्रस्त भागात” अशी माहिती मिळाल्यानंतर, सुरक्षा दलांनी सतर्क राहायला हवे होते, असे ते म्हणाले. “पर्यटन हे आमच्यासाठी केवळ एक क्षेत्र नाही, तर ते एक संपूर्ण उद्योग आहे,” असे कालू म्हणाले. त्यांनी पुढे म्हटले की, रेड अलर्ट सुरूच ठेवायला हवा होता आणि तो परिसर संवेदनशील मानला गेला पाहिजे होता. बुधवारी, संपूर्ण जम्मू आणि काश्मीरने या भ्याड हल्ल्यात मृत्युमुखी पडलेल्यांच्या सोबत एकजुटीने बंद पाळला. कालू यांनी ‘द प्रिंट’ला सांगितले की ही घटना “अन्याय्य” आहे आणि काश्मीरमधील लोक एकजूट आहेत आणि त्याविरुद्ध आहेत. “आमच्या धर्मात निष्पापांच्या हत्येला परवानगी नाही. (आणि) हे धर्माबद्दल नाही.”या हंगामात आपण या घटनेतून आता सावरू शकणार नाही असे आम्हाला वाटते” असे ते म्हणाले. त्यांनी सांगितले की, या हत्याकांडामुळे लोक अस्वस्थ झाले आहेत.

दहशतवाद्यांनी केलेल्या हल्ल्याची बातमी ऐकताच अहमद पर्यटकांना बैसरनहून पहलगामला परत घेऊन जात होता. त्यांना सुरक्षित ठिकाणी सोडल्यानंतर, तो पर्यटकांना मदत करण्यासाठी पुन्हा दरीत गेला आणि अनेक जखमींना सुरक्षितपणे बाहेर काढले. “आम्ही त्यापैकी अनेकांना सुरक्षित ठिकाणी नेले, तरी आम्हाला माहित होते की आमच्या उपजीविकेचे साधन हिरावले जाणर आहे. आमच्यावर खूप मानसिक दबाव आहे.” असे तो म्हणाला.