वरिष्ठ पोलिस अधिकाऱ्याच्या बदलीमुळे गोव्यात बजरंग दलाच्या उदयावर प्रकाशझोत

प्रातिनिधिक छायाचित्र : बजरंग दल.

मुंबई: गेल्या वर्षी डिसेंबरमध्ये भारतीय जनता पक्षाचे (भाजप) आमदार टी. राजा सिंह यांनी चे एक ट्रेडमार्क सांप्रदायिक भाषण दिले, ज्यामध्ये त्यांनी ‘प्रेम आणि जमीन जिहादा’ विरोधात जोरदार घोषणाबाजी करताना मुस्लिमांवर अप्रत्यक्षपणे हल्ला केला. त्यांचे प्रेक्षक गोव्यात मोठ्या संख्येने होते. हे राज्य त्याच्या निसर्गरम्य समुद्रकिनारे, पोर्तुगीज काळातील चर्च आणि शांत मंदिरांसाठी आणि त्याहूनही महत्त्वाचे म्हणजे, त्याच्या विविध समुदायांमध्ये अंतर्निहित शांततेसाठी ओळखले जाते.

पण गेल्या तीन-चार वर्षांत, भारतातील सर्वात लहान राज्यात ‘बेकायदेशीर’ गोहत्या, हिंदू आणि ख्रिश्चन गटांमधील संघर्ष आणि गोव्यात मुस्लिम लोकसंख्येची वाढ याबद्दल धोक्याची घंटा वाजत असल्याबद्दल बरीच जागरूकता दिसून आली आहे. या कालावधीत 2021 च्या अखेरीपासून गोव्यात विश्व हिंदू परिषदेच्या युवा शाखेच्या बजरंग दलाची वाढती उपस्थिती  दिसून येत आहे. विरोधी पक्षाचे नेते आरोप करतात की सत्ताधारी भाजपच्या आश्रयाने या संघटनेची वाढ झाली आहे. मुख्यमंत्री प्रमोद सावंत यांचे विशेष कर्तव्य अधिकारी (ओएसडी) संकेत आर्सेकर हे बजरंग दलाचे नेते आहेत. आता, दक्षिण गोव्याच्या पोलिस अधीक्षक सुनीता सावंत यांची त्यांच्या काही सदस्यांबद्दल गुप्तचर माहिती मागितल्याबद्दल बदली झाल्याने बजरंग दलाचा कथित प्रभाव चर्चेचा विषय बनला आहे.

विहिंपचे प्रवक्ते श्रीराज नायर यांच्या मते, “ही बदली ही एक सरकारी प्रक्रिया होती. आम्ही सरकारी बाबींवर बोलत नाही,” असे त्यांनी द प्रिंटला सांगितले. बुधवारी, काँग्रेसचे प्रदेशाध्यक्ष अमित पाटकर यांनी ठामपणे सांगितले की “पोलिस अधिकाऱ्याची बदली कायद्याच्या राज्यापेक्षा आरएसएस-भाजपच्या अजेंड्याने प्रशासन कसे नियंत्रित केले जात आहे हे पुन्हा एकदा उघड करते”. “ज्या क्षणी एखादी अधिकारी तिचे कर्तव्य करू लागते – बजरंग दलाच्या नेत्यांबद्दल माहिती गोळा करते – तेव्हा भाजप सरकार घाबरते आणि तिला काढून टाकते. या हालचालीवरून हे स्पष्ट होते की भाजपला प्रशासनात रस नाही तर त्यांच्या वैचारिक मित्रांना संरक्षण देण्यात आणि त्यांना जबाबदार धरण्याच्या कोणत्याही प्रयत्नांना दडपण्यात रस आहे,” असे त्यांनी ‘एक्स’ वरील पोस्टमध्ये म्हटले आहे.

गोवा फॉरवर्ड पार्टी (जीएफपी) चे अध्यक्ष विजय सरदेसाई यांनीही आरोप केला की ही संघटना सरकारच्या इशाऱ्यावर वाढली आहे. “गोव्याचे स्वरूप हळूहळू बदलण्यासाठी त्यांना सरकारकडून संरक्षण मिळाले आहे. गोमांस वाहतुकीत त्यांचा हस्तक्षेप खूप सामान्य आहे,” त्यांनी द प्रिंटला सांगितले.

एका युनिटपासून ते 150 गावांमध्ये उपस्थिती

2021 मध्ये सुरू झालेल्या बजरंग दलाच्या गोवा युनिटचे आजपर्यंत जवळजवळ 3 हजार सदस्य आहेत. त्याचवर्षी नोव्हेंबरमध्ये, त्यांच्या पहिल्या उपक्रमांपैकी एकामध्ये, बजरंग दलाने तत्कालीन गोव्याच्या राज्यपालांना एक निवेदन दिले ज्यामध्ये देशभरात हिंदूंवरील अत्याचारांमध्ये वाढ आणि गोव्यात पॉप्युलर फ्रंट ऑफ इंडिया (पीएफआय) सारख्या घटकांच्या वाढीबद्दल बोलले गेले. शिष्टमंडळाने गोव्यात आयोजित केल्या जाणाऱ्या स्टँड अप कॉमेडियन मुनव्वर फारुकी यांच्या शोवरही आक्षेप घेतला. गोवा सरकारच्या म्हणण्यानुसार, राज्यातील लोकसंख्येच्या 64.68 टक्के हिंदू, 29.86 टक्के ख्रिश्चन आणि 5.25 टक्के मुस्लिम आहेत.

गोव्यातील विहिंपचे विभागमंत्री आणि माजी आमदार मोहन आमशेकर यांनी द प्रिंटला सांगितले की विहिंपने त्यांच्या युवा शाखेचे बीज हळूहळू कसे पेरले. प्रथम त्यांनी संघटनेच्या तत्वज्ञान आणि उपक्रमांमध्ये प्रशिक्षणासाठी एकच टीम पाठवली. प्रशिक्षणानंतर, उत्तर गोवा आणि दक्षिण गोवा जिल्ह्यातील 18 ब्लॉक्सनी प्रत्येक गावात ‘सत्संग’ (आध्यात्मिक प्रवचन) आयोजित करण्यास सुरुवात केली. आठवड्यातून एकदा लोकांना एकत्र आणून मन आणि शरीराच्या एकात्मतेबद्दल कार्यक्रम आयोजित करण्याची कल्पना होती.

“आम्ही या सत्संगांमध्ये मोठ्या संख्येने तरुणांना आकर्षित केले. त्यानंतर दर दोन महिन्यांनी आम्ही सत्संग कसे करावे, कार्यक्रम कसे आयोजित करावे, ‘नियुद्ध’, ‘दंड’, ‘क्षमता’ यावरील कार्यशाळा आणि देश, हिंदू समाज, छत्रपती शिवाजी महाराज याबद्दल वर्ग आयोजित केले. आम्ही गोव्यात तीन दिवसांच्या निवासी कार्यशाळा देखील आयोजित केल्या,” आमशेकर यांनी आठवण करून दिली. या प्रशिक्षण कार्यक्रमांनंतर, सत्संग मोठ्या संख्येने सुरू झाले आणि प्रत्येक कार्यक्रमासाठी, बजरंग दलाने सुमारे 25 ते 40 तरुणांना आकर्षित केले. आजपर्यंत, गोवा युनिटची उपस्थिती सुमारे 150 गावांमध्ये आहे. राज्यात उत्तर आणि दक्षिण गोवा जिल्ह्यांमध्ये 334 गावे आहेत.

विहिंपचे नायर यांच्या मते, गोवा बजरंग दलाचे सर्व सदस्य सुशिक्षित, तरुण व्यावसायिक आहेत. भाजपचे सरकार सत्तेत असल्याने बजरंग दलाची भरभराट होते ही सूचना आमशेकर यांनी फेटाळून लावली. “बजरंग दलाच्या विचारसरणीच्या वाढीसाठी वातावरण निश्चितच सकारात्मक आहे. पण ते केवळ भाजप सरकार असल्याने नाही, तर आरएसएस आणि विहिंपच्या वर्षानुवर्षे केलेल्या कामातून निर्माण झालेली जाणीव आहे. खरं तर, याच जाणीवेमुळे भाजप सरकार सत्तेवर आले,” आमशेकर म्हणाले.

शिवाजी महाराजांसाठीच्या रॅलींपासून ते गोहत्या निषेधांपर्यंत

गोवा युनिटच्या पहिल्या प्रमुख उपक्रमांपैकी एक म्हणजे 2023 मध्ये नऊ दिवसांची ‘शिवशौर्य यात्रा’ होती, जी बेतुल किल्ल्यापासून सुरू झाली आणि तिवीम किल्ल्यावर संपली जिथे शिवाजीने पोर्तुगीजांविरुद्ध युद्ध पुकारले होते. गोव्याचे मुख्यमंत्री या कार्यक्रमात उपस्थित होते, असे आमशेकर म्हणाले. खरंतर, राजा सिंह यांचे भाषण बजरंग दलाने आयोजित केलेल्या शौर्य यात्रेचा भाग होते.

त्याच वर्षी, गावातील एका प्रमुख वर्तुळात जवळजवळ रात्री उभारलेल्या 16 फूट उंचीच्या शिवाजीच्या पुतळ्यावरून बजरंग दलाच्या नेत्यांमध्ये कलंगुट पंचायतीशी संघर्ष झाला होता. पंचायतीने पुतळ्याविरुद्ध ठराव मंजूर केला होता आणि तो बेकायदेशीर असल्याचे म्हटले होते. लवकरच, मोठ्या प्रमाणात निषेध झाला, त्यानंतर कलंगुट सरपंचांनी पुतळा हटवण्याची मागणी केल्याबद्दल माफी मागितली आणि पंचायतीचा ठराव स्थगित ठेवला.

त्या वर्षी, बजरंग दलाच्या सदस्यांनी काही इतर हिंदुत्ववादी गटांसह मोठ्या प्रमाणात निदर्शने केली आणि एका पुजाऱ्याला अटक करण्याची मागणी केली, ज्याने शिवाजी हा राष्ट्रीय नायक आहे, देव नाही असे म्हटले होते. नंतर, पुजारी बाहेर आले आणि म्हणाले की त्यांच्या विधानांचा संदर्भाबाहेर विचार करण्यात आला आहे आणि त्याचा चुकीचा अर्थ लावण्यात आला आहे. गोव्यात ‘बेकायदेशीर’ गोहत्येवरही बजरंग दलाने आक्षेप घेतला आहे, कारण गोव्यात गोहत्या बंदी नाही, परंतु नियंत्रित आहे आणि जिथे गोमांस लोकसंख्येच्या एका घटकाच्या आहाराचा अविभाज्य भाग आहे.

उदाहरणार्थ, गोवा बजरंग दलाच्या इन्स्टाग्राम पेजवर शेअर केलेल्या एका व्हिडिओमध्ये, त्यांचे सदस्य एका कारला थांबवून ड्रायव्हरला गाडीची डिक्की उघडण्यास भाग पाडताना दाखवले आहेत जेणेकरून कर्नाटकातून गोव्यात ‘बेकायदेशीरपणे’ “गोमांस” नेले जात असल्याचे दिसून येईल. बजरंग दल किंवा विहिंप कोणत्याही प्रकारे जातीय दंगली भडकवत असल्याची टीका आमशेकर यांनी फेटाळून लावली. “आम्ही कोणत्याही धर्माच्या, कोणत्याही व्यक्तीच्या किंवा कोणत्याही राजकीय पक्षाच्या विरोधात नाही. आम्ही फक्त राष्ट्रविरोधी शक्तींच्या विरोधात आहोत. आम्ही देश, धर्म, हिंदू संस्कृतीच्या विरोधात असलेल्यांच्या विरोधात आहोत,” असे ते म्हणाले. “जर कोणी छत्रपती शिवाजी महाराजांवरील आमच्या भक्तीला त्रास देत असेल, तर मी त्याबद्दल फारसे काही बोलू शकत नाही.” ते म्हणाले.

वकील आणि राजकीय टीकाकार क्लियोफाटो कौटिन्हो यांनी द प्रिंटला सांगितले की, बजरंग दलाच्या कारवायांद्वारे मुख्यमंत्री सावंत हे मूकपणे काही अतिरिक्त ताकद मिळवण्याचा प्रयत्न करत आहेत.

“पक्षांमध्ये नेहमीच अंतर्गत संघर्ष असतो आणि तो अतिरिक्त ‘हिंदुत्व’ घटक असल्याने मुख्यमंत्र्यांना त्यांच्या मतदारांना अधिक चांगले आकर्षित करण्यास मदत होईल. गेल्या काही वर्षांत, राज्याच्या काही भागात बजरंग दलाची उपस्थिती स्पष्ट झाली आहे,” असे ते म्हणाले. “जेव्हा गोहत्येचा प्रश्न येतो तेव्हा त्यांचे लक्ष्य बहुतेकदा मुस्लिम असतात. जेव्हा छत्रपती शिवाजी महाराजांबद्दल बोलले जाते तेव्हा ते कॅथोलिकांशी संघर्ष करतात.”