बिहारमधील काँग्रेस-राजद युती मोडकळीस

बिहारमध्ये मतदार अधिकार यात्रेदरम्यान काँग्रेस नेते राहुल गांधी आणि राजद नेते तेजस्वी यादव.

नवी दिल्ली: बिहार विधानसभा निवडणुकीत विरोधकांच्या पराभवानंतर तीन आठवड्यांच्या आतच राज्यातील काँग्रेस-राजद युती पूर्णपणे मोडकळीस आली आहे. दोन्ही पक्षांमधील वरिष्ठ नेते पराभवासाठी एकमेकांवर आरोप-प्रत्यारोप करत आहेत. सूत्रांनी सांगितले की, काँग्रेस हायकमांडने राज्य नेतृत्वाला तळागाळात आपली उपस्थिती मजबूत करण्यावर लक्ष केंद्रित करण्याचे निर्देश दिले आहेत. सोमवारी, बिहार प्रदेश काँग्रेस समितीचे अध्यक्ष राजेश राम यांच्या वक्तव्याने युतीच्या संबंधांमधील तणावाचे संकेत दिले आणि त्यांनी युतीच्या भविष्याबद्दल कोणताही प्रश्न “असंबद्ध” असल्याचे म्हटले. स्वतःची जागा राखण्यात अपयशी ठरलेले राम म्हणाले की, ही युती ‘फक्त निवडणुकीसाठी’ आहे.

“माझ्यासमोरील आव्हान म्हणजे माझी संघटना मजबूत करणे. युती निवडणुकांसाठी केली जाते, ज्या लवकरच होणार नाहीत. म्हणून, सध्या युतीवर कोणतीही चर्चा प्रासंगिक नाही,” राम म्हणाले. काँग्रेसला जर युतीतून बाहेर पडायचे असेल तर ते स्वतंत्र आहे, असे आरजेडीचे प्रदेशाध्यक्ष मंगनी लाल मंडल यांनी केलेल्या टिप्पणीबद्दल उत्तर देताना ते म्हणाले. गेल्या शनिवारी, मंडल यांनी विरोधकांच्या दारुण पराभवासाठी काँग्रेसला स्पष्टपणे जबाबदार धरले होते आणि त्यांची खरी ताकद समजून घेण्यासाठी त्यांना भविष्यातील निवडणुका एकट्याने लढण्याचे आव्हान दिले होते. त्यांनी असा दावा केला होता, की काँग्रेसने जिंकलेल्या सहा जागा केवळ आरजेडीच्या समर्थनामुळेच सुरक्षित झाल्या आहेत. मंगळवारी मंडल यांना उत्तर देताना राम म्हणाले: “जर आम्ही 61 जागा लढवल्या आणि सहा जागा जिंकल्या, तरी त्यांनी 147 पैकी फक्त 26 जागा जिंकल्या. हा सामूहिक पराभव आहे. फक्त आपणच नाही तर सर्वजण हरले आहेत.” काँग्रेसच्या अंतर्गत सूत्रांनी सांगितले की, पक्ष आरजेडीच्या वृत्तीमुळे विशेषतः अस्वस्थ नाही. बिहार युनिटला हायकमांडकडून स्वतंत्र राजकीय आणि संघटनात्मक मार्गाने रणनीती आखण्याचे निर्देश मिळाले आहेत. “निवडणुकीपूर्वीच अनेक राज्य नेत्यांनी नेतृत्वावर हे बिंबवण्याचा प्रयत्न केला, की राजदसोबत राहिल्याने पक्षाला दीर्घकाळात नुकसान होऊ शकते. आम्ही असे निदर्शनास आणून दिले की काँग्रेस अशा पक्षावर अवलंबून राहू शकत नाही ज्याने सुरुवातीलाच त्यांना मागे टाकले,” असे बिहार काँग्रेसच्या एका वरिष्ठ नेत्याने मंगळवारी ‘द प्रिंट’ला सांगितले.

त्यांच्या मते, गेल्या आठवड्यात दिल्लीत झालेल्या पक्षाच्या निवडणुकीतील कामगिरीचा आढावा घेण्यासाठी झालेल्या बैठकीत, हायकमांड अखेर या मताला अनुकूल असल्याचे दिसून आले. सध्या तरी राज्य युनिटला ‘एकला चलो’ (एकटे चालणे) या धोरणाचे पालन करण्याचे निर्देश देण्यात आले. “काँग्रेसने तेजस्वी यादव यांना युतीचे मुख्यमंत्रीपदाचे उमेदवार म्हणून स्वीकारल्यानंतरही राजदने ज्या पद्धतीने काही जागांवरून आपले उमेदवार मागे घेण्यास नकार दिला, आणि तथाकथित मैत्रीपूर्ण लढतींना भाग पाडले, त्यावरून ते आपल्याशी किती तिरस्काराने वागते हे दिसून येते,” असे काँग्रेस नेते म्हणाले. बैठकीत अनेक उमेदवारांनी निवडणुकीदरम्यान मित्रपक्षांमध्ये समन्वयाच्या अभावाबद्दलही नाराजी व्यक्त केली.

निवडणुकीपूर्वी, काँग्रेसच्या एका वरिष्ठ पदाधिकाऱ्याने, ‘द प्रिंट’ला सांगितले होते: “तुम्ही विचारता की बिहारमध्ये काँग्रेस का बुडत चालली आहे? कारण ती अल्पकालीन फायद्यासाठी आपले भविष्य बळी देत आहे. मला सांगा, जेव्हा तुम्हाला माहित नसते की तुमचा उमेदवार तिथून निवडणूक लढवायला मिळेल की नाही तेव्हा तुम्ही मतदारसंघात पक्ष कसा वाढवू शकता? आमचे संपूर्ण मैदान पडीक आहे.” 1985 मध्ये बिहारमध्ये शेवटची निवडणूक जिंकलेल्या आणि तेव्हापासून राज्याच्या राजकारणात एक किरकोळ शक्ती असलेल्या काँग्रेसला प्रथम आरजेडीच्या लालू प्रसाद आणि नंतर जेडी(यू) च्या नितीश कुमार यांच्या उदयाने ग्रहण लागले. यावेळी निवडणुकीत फक्त 9.8 टक्के स्ट्राइक रेट नोंदवला गेला. 2010 मध्ये त्यांनी चार जागा जिंकल्या. बिहार प्रचारात सहभागी असलेल्या काँग्रेस नेत्यांचे म्हणणे आहे, की सप्टेंबरमध्ये ज्येष्ठ नेते राहुल गांधी यांच्या नेतृत्वाखालील मतदार अधिकार यात्रेदरम्यान आरजेडीशी संबंधांमध्ये तणाव निर्माण झाला होता.

यात्रेनंतर, राहुल गांधी दक्षिण अमेरिकेला गेले आणि ऑक्टोबरच्या शेवटच्या आठवड्यातच बिहारला परतले, तोपर्यंत जागावाटपाच्या चर्चेत कटुता आली होती. प्रचारादरम्यान, गांधी आणि तेजस्वी यादव यांनी केवळ काही मोजक्या संयुक्त सभांना संबोधित केले.