राज्याच्या स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुकांमध्ये भाजपचा एकहाती विजय

रविवारी नागपूरजवळील वाडी ग्रामीण भागात महाराष्ट्र स्थानिक स्वराज्य संस्था निवडणुकीत विजय मिळवल्यानंतर भाजप उमेदवार समर्थकांसोबत जल्लोष करताना.

मुंबई: महाराष्ट्राच्या विधानसभा निवडणुकीत सर्वाधिक जागा जिंकल्यानंतर, भारतीय जनता पक्षाने आता नगरपालिका आणि नगरपंचायतींच्या निवडणुकांमध्येही वर्चस्व गाजवले आहे. रविवारी जाहीर झालेल्या निकालांमध्ये, मोठ्या फरकाने सर्वात मोठा पक्ष म्हणून भाजप पुढे आला आहे. निवडणुकीदरम्यान अनेक ठिकाणी मित्रपक्ष भाजपशी संघर्ष करणाऱ्या एकनाथ शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेनेनेही जोरदार मुसंडी मारली असून, विरोधी महाविकास आघाडीच्या तिन्ही पक्षांपेक्षा अधिक स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये आघाडी घेतली आहे. भाजपने 117 स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये अध्यक्षपदे जिंकली आहेत. शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेना 53 परिषद अध्यक्षांसह दुसऱ्या क्रमांकावर सर्वात मजबूत पक्ष म्हणून उदयास आली, त्यानंतर अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेस 37 जागांसह तिसऱ्या क्रमांकावर आहे.

विरोधी पक्षांमध्ये, काँग्रेस अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेसच्या मागे राहिली, त्यांनी 28 नगरपालिका आणि नगरपंचायतींमध्ये अध्यक्षपदे मिळवली, तर शिवसेना (उद्धव बाळासाहेब ठाकरे) आणि राष्ट्रवादी काँग्रेस (शरद पवार) यांना मोठा धक्का बसला. या दोन्ही पक्षांनी अनुक्रमे नऊ आणि सात परिषद अध्यक्षपदे जिंकली. विशेष म्हणजे, रविवारच्या निकालाने हे पुन्हा एकदा सिद्ध केले आहे की, जनतेची सहानुभूती उद्धव ठाकरे यांच्या शिवसेनेसोबत नसून शिंदे यांच्या शिवसेनेसोबत आहे, कारण उद्धव ठाकरे यांच्या पक्षाला निवडून आणलेल्या परिषद अध्यक्षांच्या संख्येच्या बाबतीत एकेरी आकड्यावर समाधान मानावे लागले. मुंबई विद्यापीठाच्या राजकारण आणि नागरिकशास्त्र विभागाचे संशोधक संजय पाटील म्हणाले की, “या निवडणुकीतील सर्वात महत्त्वाचा निष्कर्ष म्हणजे एकनाथ शिंदे आणि त्यांच्या शिवसेनेने महाराष्ट्राच्या राजकारणात स्वतःसाठी एक निश्चित स्थान निर्माण केले आहे. परिस्थिती पाहता, भाजप पहिल्या क्रमांकावर आणि शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेना दुसऱ्या क्रमांकावर असेल अशी अपेक्षा होती. परंतु, शिंदे यांना मिळालेली मते बहुतेक राजकीय निरीक्षकांच्या अपेक्षेपेक्षा जास्त आहेत. दुसरीकडे, भाजपची दमदार कामगिरी आश्चर्यकारक नाही आणि गेल्या वर्षी विधानसभा निवडणुकीत मिळालेल्या जनादेशाशी ती सुसंगत आहे,” असे त्यांनी ‘द प्रिंट’ला सांगितले. पाटील पुढे म्हणाले की, या निकालामुळे एकनाथ शिंदे यांना पुढील निवडणुकांसाठी निश्चितच फायदा होईल.

नगरपालिका आणि नगरपंचायतींच्या निवडणुका 2 आणि 20 डिसेंबर रोजी झाल्या होत्या. सर्व 288 स्थानिक स्वराज्य संस्थांमधील (246 नगरपालिका आणि 42 नगरपंचायती) मतांची मोजणी रविवारी करण्यात आली. “गेल्या 20-25 वर्षांत महाराष्ट्रात कोणत्याही पक्षाला या वेळी भाजप आणि महायुतीला मिळाले आहे, तसे यश मिळालेले नाही,” असे मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी नागपूरमध्ये पत्रकारांना सांगितले. “2017 मध्ये आम्ही नगरपरिषदांमध्ये नंबर 1 चा पक्ष होतो. त्यावेळी आमचे 1 हजार 602 नगरसेवक होते. आता, आमचे 3 हजार 352 नगरसेवक निवडून आले आहेत. याचा अर्थ, एकूण नगरसेवकांपैकी 48 टक्के नगरसेवक केवळ भाजपचे आहेत, हा जनतेचा एक प्रचंड जनादेश आहे.” ही निवडणूक 15 जानेवारी रोजी होणाऱ्या मोठ्या महानगरपालिका निवडणुकांची नांदी मानली जात आहे. देशातील सर्वात श्रीमंत स्थानिक स्वराज्य संस्था मानल्या जाणाऱ्या मुंबईसह ठाणे, नवी मुंबई, नागपूर, नाशिक, पुणे आणि पिंपरी चिंचवड यांसारख्या प्रमुख शहरांसह 29 महानगरपालिकांमध्ये पुढील महिन्यात एकाच टप्प्यात मतदान होणार आहे. मतांची मोजणी 16 जानेवारी रोजी होईल.

नगरपरिषदा आणि महानगरपालिकांच्या निवडणुका अनेक वर्षे लांबल्या होत्या, आधी करोना महासाथीमुळे आणि नंतर स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुकांमधील राजकीय आरक्षण आणि प्रभाग रचनेवरील कायदेशीर वादामुळे. याशिवाय, जिल्हा परिषदेच्या निवडणुकाही प्रलंबित आहेत.

शिंदे यांना मोठे बळ

रविवारी दुपारी 3 वाजण्याच्या सुमारास, निकाल स्पष्ट होऊ लागल्यानंतर, उपमुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे यांनी ठाण्यात पत्रकारांशी संवाद साधला. यावेळी ते आत्मविश्वासाने बोलत होते. त्यांनी आपल्या शिवसेनेला केवळ ठाण्यातच मजबूत म्हणणाऱ्या सर्वांना या निवडणुकीतून चोख प्रत्युत्तर मिळाल्याचे म्हटले. मुंबईचे उपनगर असलेले ठाणे हे शिंदे यांचे गृहक्षेत्र आहे. “काही लोक म्हणायचे की शिवसेना फक्त ठाण्यातच मजबूत आहे, पण ते खरे नाही. शिवसेना प्रत्येक घराघरात पोहोचली आहे, हे या निवडणुकीने सिद्ध केले आहे. अगदी लहान शहरांमध्येही या निवडणुकीमुळे शिवसेनेचे धनुष्यबाण उंचावले आहे,” असे ते म्हणाले. “अखेरीस महायुतीच विजयी झाली आहे. भाजपने शतक पूर्ण केले आहे आणि शिवसेनेने अर्धशतक पार केले आहे. आमचा स्ट्राइक रेटही खूप चांगला आहे. आम्ही कमी जागा लढवल्या आणि त्यापैकी बऱ्याच जागा जिंकल्या.” असेही ते म्हणाले. गेल्या वर्षीच्या विधानसभा निवडणुकीपर्यंत, लोकांच्या दरबारात कोणत्या शिवसेनेचा विजय होतो, उद्धव ठाकरे यांच्या की शिंदे यांच्या—याकडे सर्वांचे लक्ष लागले होते. शिंदे यांच्या पक्षाने 288 पैकी 57 जागा जिंकल्या, तर ठाकरे यांच्या पक्षाला 20 जागा मिळाल्या, ज्यामुळे शिंदे यांचा पक्ष स्पष्ट विजेता ठरला.

पण, यावेळी शिंदे यांना केवळ ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेनेवर आपले वर्चस्व सिद्ध करण्यासाठीच नव्हे, तर आपला मित्रपक्ष भाजपला हा संदेश देण्यासाठीही विजय आवश्यक होता की, महाराष्ट्राच्या राजकारणात त्यांचे एक निश्चित स्थान आहे आणि त्यांना हलक्यात घेतले जाऊ शकत नाही. अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्षापेक्षा (एनसीपी) महायुतीमध्ये आपला स्पष्टपणे दुसऱ्या क्रमांकाचा पक्ष म्हणून स्थान निश्चित करणेदेखील पक्षासाठी आवश्यक होते. महायुती 2.0 मध्ये फडणवीस आणि शिंदे यांच्यात उघडपणे सत्तासंघर्ष दिसून आला आहे, ज्यात फडणवीस यांनी शिंदे मुख्यमंत्री असताना घेतलेले अनेक निर्णय बदलले आहेत. विधान परिषद निवडणुका, विशेषतः पहिला टप्पा, महायुतीच्या मित्रपक्षांमध्ये, विशेषतः शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेना आणि भाजप यांच्यातल्या कडव्या लढाईने गाजला. एका वेळी, भाजपद्वारे पक्षाच्या माजी नगरसेवकांना आणि नगरसेवकांना फोडल्याच्या आरोपांदरम्यान, उपमुख्यमंत्री वगळता शिवसेनेच्या सर्व मंत्र्यांनी मंत्रिमंडळ बैठकीवर बहिष्कार टाकला होता. फडणवीस यांनी त्यांना सांगितले होते की, शिवसेनाही आपल्या प्रवेशांमुळे आणि पक्षाच्या नेत्यांच्या काही विधानांमुळे युतीचा धर्म पाळत नाहीये आणि दोन्ही बाजूंनी हे थांबवण्याची गरज आहे. शिंदे यांनी केंद्रीय गृहमंत्री अमित शहा यांच्याकडे आपली नाराजी व्यक्त केली होती.

अखेरीस दोन्ही पक्षांनी आपसातील मतभेद मिटवले आणि आगामी महानगरपालिका निवडणुका युती म्हणून लढवण्याची घोषणा केली आहे. “उद्धव ठाकरे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेनेला कमकुवत करण्यासाठी भाजपला एकनाथ शिंदे यांच्या शिवसेनेची गरज आहे. पण त्याही पलीकडे जाऊन, निकालांवरून असे दिसून येते की एकनाथ शिंदे यांनी महाराष्ट्रात स्वतःसाठी एक स्वतंत्र स्थान निर्माण केले आहे. त्यांच्या भविष्याबद्दल सर्वांना प्रश्न होते, पण त्यांनी रणनीती आखून तळागाळातील कार्यकर्त्यांचे जाळे, संसाधने आणि विजयी उमेदवार मिळवण्यात यश मिळवले आहे.” असे पाटील म्हणाले.

विरोधक निष्प्रभ

विधान परिषद निवडणुकांच्या आधी, महायुतीचे पक्ष आक्रमकपणे प्रचार करताना दिसत होते, तर महाविकास आघाडीच्या पक्षांचा प्रचार थंड होता. काँग्रेस विदर्भ आणि मराठवाड्यासारख्या काही भागांमध्ये सक्रियपणे प्रचार करताना दिसली, तर शरद पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेसने आपल्या बालेकिल्ल्यांवर लक्ष केंद्रित केले. एकूणच, 2014 च्या विधानसभा निवडणुकीतील दारुण पराभवानंतर, जेव्हा काँग्रेसला महाराष्ट्राच्या 288 जागांपैकी फक्त 16 जागा मिळाल्या होत्या, तेव्हा काँग्रेसला एका विशिष्ट मर्यादेपलीकडे स्वतःला पुन्हा उभे करता आले नाही, तरीही त्यांनी काही महत्त्वाच्या जागांवर विजय मिळवला. उदाहरणार्थ, चंद्रपूर जिल्ह्यात काँग्रेसने लक्षणीय यश मिळवले, ज्यामुळे भाजपचे माजी प्रदेशाध्यक्ष आणि राज्याचे मंत्री सुधीर मुनगंटीवार यांनी आपल्याच पक्षावर टीका केली. “काँग्रेसने येथील कार्यकर्त्यांना ताकद दिली. माझ्या पक्षाने आमची ताकद कमी केली. या जिल्ह्यात पक्षाच्या धोरणामुळे गटबाजी वाढली,” असे यापूर्वीही पक्षावर टीका केलेल्या मुनगंटीवार यांनी पत्रकार परिषदेत सांगितले. काँग्रेस आमदार विजय वडेट्टीवार म्हणाले की, चंद्रपूरमधील यशामुळे हे सिद्ध झाले आहे की, विदर्भाचा मुख्यमंत्री भाजपचा असूनही, पक्षाने या प्रदेशात अत्यंत खराब कामगिरी केली आहे. संगमनेरमध्ये, महाराष्ट्राचे माजी काँग्रेस प्रदेशाध्यक्ष बाळासाहेब थोरात यांनी आपल्या बालेकिल्ल्यात पक्षाला विजय मिळवून दिला. विरोधी पक्षनेत्यांनी या निवडणूक निकालावर टीका केली, आणि ही निवडणूक बनावट मतदान आणि पैशांच्या अवाजवी वापरामुळे गाजली, असे म्हटले.

महाराष्ट्र काँग्रेसचे अध्यक्ष हर्षवर्धन सपकाळ यांनी महायुतीचा विजय म्हणजे ‘राज्य निवडणूक आयोगाचा आशीर्वाद’ असल्याचे म्हटले. “ही निवडणूक मुक्त आणि निष्पक्ष नव्हती. या निवडणुकीत बनावट मतदान, सत्तेचा आणि पैशांचा गैरवापर झाला. सत्ताधारी पक्षांच्या विजयात राज्य निवडणूक आयोगाची मदत निर्णायक ठरली आहे,” असे ते म्हणाले. तसेच, भाजपचा विजय हा शिंदे आणि पवार यांच्यासाठी धोक्याची घंटा असल्याचेही त्यांनी नमूद केले. दरम्यान, शिवसेना (उद्धव ठाकरे) पक्षाच्या किशोरी पेडणेकर यांनी सांगितले की, या निवडणूक निकालाचा जानेवारीमध्ये होणाऱ्या बृहन्मुंबई महानगरपालिका निवडणुकीवर कोणताही परिणाम होणार नाही. “या निकालामुळे मुंबईचे मतदार अधिक सतर्क होतील आणि त्यानुसार मतदान करतील. ही निवडणूक पूर्णपणे सत्ता आणि संसाधनांच्या गैरवापराने व्यापलेली होती, परंतु असे असूनही आमच्या पक्षाने 435 नगरसेवक आणि नऊ परिषद अध्यक्ष जिंकले, हे आम्हाला अंधाऱ्या बोगद्यातील प्रकाशासारखे वाटते,” असे पेडणेकर यांनी ‘द प्रिंट’ला सांगितले.