काँग्रेसचे माजी नेते अरविंद नेताम आरएसएसच्या कार्यक्रमात सहभागी होणार

फाइल फोटो: आदिवासी नेते आणि हमार राज पक्षाचे संस्थापक अरविंद नेताम

नवी दिल्ली: राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या कार्यक्रमात सहभागी होण्यासाठी नागपूरला जाताना, माजी काँग्रेस नेते आणि केंद्रीय मंत्री अरविंद नेताम यांनी मंगळवारी सांगितले की, संघ आणि आदिवासी समुदायांमधील दरी कमी करण्यासाठी संघाशी संवाद सुरू करणे आवश्यक आहे. छत्तीसगडच्या राजकारणातील एक प्रभावशाली आदिवासी नेते असलेले नेताम, माजी पंतप्रधान इंदिरा गांधी आणि पी.व्ही. नरसिंह राव यांच्या मंत्रिमंडळात कार्यरत होते. त्यांनी 2023 च्या छत्तीसगड विधानसभा निवडणुकीपूर्वी काँग्रेस सोडली होती, त्यांनी पक्षावर आदिवासी नेत्यांना बाजूला ठेवण्याचा आणि आदिवासी प्रश्नांकडे दुर्लक्ष करण्याचा आरोप केला होता. नंतर त्यांनी ‘हमार राज’ पक्षाची स्थापना केली, ज्याने आतापर्यंत निवडणुकीत खराब कामगिरी केली आहे.

‘द प्रिंट’शी बोलताना, 83 वर्षीय नेताम यांनी छत्तीसगड युनिटवर टीका केली, ज्यांनी आदिवासी नेत्याने आरएसएसचे आमंत्रण स्वीकारल्याबद्दल आश्चर्य व्यक्त केले. “माझ्या निर्णयावर ते कोणत्या आधारावर भाष्य करत आहेत? प्रदेश काँग्रेस युनिट भ्रष्टाचारात बुडाले आहे. ते देशाच्या उन्नतीसाठी काम करत आहेत का? जर ते असे करत असते तर मीही त्यांच्यासोबत गेलो असतो. वैचारिक चर्चा आणि वादविवादात सहभागी असलेल्यांशी मी स्वाभाविकपणे संवाद साधेन,” नेताम म्हणाले. “धर्मांतराचा मुद्दा घ्या. काँग्रेस कुठे आहे? काँग्रेसने पंचायत (अनुसूचित क्षेत्रांपर्यंत विस्तार) कायदा योग्यरित्या का अंमलात आणला नाही? विस्थापनाचा मुद्दा आहे.” ते म्हणतात. नेताम 5 जून रोजी संघाच्या “कार्यकर्ता विकास वर्ग-द्वितीय समारंभ” – मुख्यतः संघटनेच्या दुसऱ्या-स्तरीय प्रशिक्षण शिबिराच्या समारोप समारंभात – प्रमुख पाहुणे म्हणून बोलणार आहेत. माजी राष्ट्रपती प्रणव मुखर्जी यांनी 2018 मध्ये याच कार्यक्रमाला उपस्थित राहण्याच्या निर्णयामुळे काँग्रेस हायकमांड नाराज झाले होते. त्यांनी सुमारे चार महिन्यांपूर्वी प्रथम संघ प्रमुख मोहन भागवत यांची भेट घेतली होती. त्यांनी पुढे म्हटले की त्यांनी गेल्या काही वर्षांपासून राजकारणापासून स्वतःला दूर ठेवले आहे.

“मी संघात सामील होणार नाही. मी समाजासाठी काम करतो. आणि उदारीकरण प्रक्रिया सुरू झाल्यापासून आपला समाज कोणत्या परिस्थितीतून जात आहे हे आम्हाला माहिती आहे. ही चिंता लक्षात घेऊन संघाशी संवाद स्थापित करणे आवश्यक आहे असे मला वाटले,” असे त्यांनी ‘द प्रिंट’ला सांगितले. “केवळ संवाद आणि विचारांची देवाणघेवाणच आरएसएस आणि आदिवासी समुदायांमधील दरी भरून काढण्यास मदत करू शकते. आणि ते मोठ्या प्रमाणात समाजासाठीदेखील फायदेशीर ठरेल. शेवटी, संघ राष्ट्र आणि सामाजिक विकासासाठी काम करतो.” नेताम पुढे म्हणाले की, त्यांच्या भेटीदरम्यान, ते पुढील लोकसंख्या जनगणनेत आदिवासींसाठी स्वतंत्र संहिता तयार करण्याची मागणी मांडण्याची योजना आखत आहेत – हा मुद्दा ज्यावर संघाचा वेगळा दृष्टिकोन आहे. “मला माहित आहे की त्यांना आरक्षण आहे, परंतु संवाद होत नाही तोपर्यंत मतभेद कसे सोडवायचे?” हिंदू, इस्लाम किंवा ख्रिश्चन धर्मासारख्या संघटित धर्माचे सदस्य न मानणाऱ्या विविध आदिवासी समुदायांची दशकानुशतके मागणी आहे की त्यांना दशवार्षिक जनगणनेत “इतर” म्हणून नोंदवण्याची तरतूद असावी. तथापि, आरएसएस, ज्याची संलग्न वनवासी कल्याण आश्रम आदिवासींमध्ये काम करते, ती आदिवासी समुदायांना सनातन धर्माच्या मोठ्या गटाचा भाग मानते. नेताम यांच्या ‘हमार राज’ पक्षाला आतापर्यंत निवडणूकीत कोणताही मोठा विजय मिळवता आला नसेल, परंतु त्यांच्या उमेदवाराला 2024 च्या सार्वत्रिक निवडणुकीत कांकेर लोकसभा मतदारसंघात भारतीय जनता पक्षाच्या काँग्रेसवर विजयाच्या फरकापेक्षा जास्त मते मिळाली. “पाहा, मी राजकारणातून निवृत्त झालो आहे आणि आता पक्षाचे नेतृत्व करत नाही. परंतु प्रादेशिक पक्ष स्थापन करणे हा सामाजिक जाणीव आणि जागरूकता वाढवण्याचा एक मार्ग आहे. राष्ट्रीय पक्ष ते करू शकत नाहीत. फक्त प्रादेशिक संघटनाच करू शकतात. हा एक प्रयोग आहे जो देशभरात झाला आहे. काँग्रेसने हे लक्षात घेतले पाहिजे की त्यांचा पराभव त्यांच्या पापांमुळे झाला,” असे त्यांनी म्हटले.

काँग्रेसने 2018 च्या विधानसभा निवडणुकीत विजय मिळवला होता, जो राज्यातील आदिवासींसाठी राखीव जागांवर झालेल्या चांगल्या कामगिरीच्या आधारे झाला होता. 2018 च्या निवडणुकीत पक्षाने अनुसूचित जमातींसाठी असलेल्या 29 पैकी 25 जागा जिंकल्या होत्या, परंतु 2023 च्या निवडणुकीत त्यांच्या संख्येत मोठी घसरण झाली आणि त्यांना फक्त 11  राखीव जागा मिळाल्या.