गुरुग्राम: पुढील महिन्यात होणा-या विधानसभा निवडणुकीत हरियाणामध्ये जोरदार चुरशीची तयारी सुरू असताना, राज्यातील तीन सर्वात प्रभावशाली राजकीय घराण्यातील 15 सदस्य – तीन लालांचे कुटुंब रिंगणात आहे.
यापैकी नऊ माजी उपपंतप्रधान देवीलाल यांच्या कुळातील आहेत आणि प्रत्येकी तीन माजी मुख्यमंत्री बन्सीलाल आणि भजन लाल यांच्या कुळातील आहेत.
हरियाणाच्या स्थापनेपासून तिन्ही लाल कुटुंबांचा राज्याच्या राजकीय भूभागावर प्रचंड प्रभाव आहे. गेल्या पाच दशकांत अशी एकही विधानसभा निवडणूक झालेली नाही जिथे या प्रत्येक कुळातील सदस्याने उमेदवारी दिली नाही. काही अपवाद वगळता, 2019 च्या निवडणुकीपर्यंत विशिष्ट कुळातील सदस्यांनी एकमेकांविरुद्ध किंवा प्रतिस्पर्धी राजकीय पक्षांकडून निवडणूक लढवली नाही.
मात्र, राजकीय सुसंगतता राखण्यासाठी या कुटुंबातील सदस्य आता एकमेकांविरुद्ध निवडणूक लढवत आहेत.
हरियाणा के लालों के सबरेंगे किसेचे लेखक पवन कुमार बन्सल यांच्या मते, तीन लाल आणि त्यांच्या कुटुंबियांच्या मुख्य घटना, वैयक्तिक किस्से आणि राजकीय लढाया यावर लक्ष केंद्रित केलेले पुस्तक, हरियाणाच्या राजकीय परिदृश्यावर बन्सीलाल, देवीलाल आणि देवी लाल यांचा लक्षणीय प्रभाव आहे. भजनलाल.
“या नेत्यांनी केवळ राज्याच्या राजकारणावरच नव्हे, तर राष्ट्रीय स्तरावरही आपला ठसा उमटवला आहे. तिन्ही ‘लाल’चे वंशज आपापल्या वारशावर हक्क सांगून निवडणुकीच्या रिंगणात सक्रिय आहेत. भजनलाल यांचे वंशज भव्य हे आदमपूरमधून निवडणूक लढवत आहेत. विशेष म्हणजे भिवानीमध्ये बन्सीलालचे वंशज आणि सिरसामध्ये देवीलालचे वंशज एकमेकांच्या विरोधात आहेत. लोक कोणत्या वारशाचे समर्थन करतील हे पाहणे बाकी आहे,” द प्रिंटने संपर्क साधला असता बन्सल म्हणाले.
नवी दिल्लीतील राजकीय विश्लेषक आणि लोकनीती पॉडकास्टचे संस्थापक-होस्ट शिवांश मिश्रा म्हणाले की, आगामी विधानसभा निवडणुकांचा लालांच्या कुटुंबीयांवर मोठा परिणाम होणार आहे.
“1966 मध्ये राज्याच्या स्थापनेपासून ही कुटुंबे हरियाणाच्या राजकीय परिदृश्यात केंद्रस्थानी आहेत, प्रत्येक कुटुंबाने अनेक मुख्यमंत्री आणि प्रभावशाली नेते निर्माण केले आहेत. लालांना, विशेषत: देवीलाल, जे एक प्रमुख जाट नेते होते, यांना ऐतिहासिकदृष्ट्या जाट समाजाकडून जोरदार पाठिंबा मिळाला आहे,” मिश्रा यांनी द प्रिंटला सांगितले. “देवी लाल यांचे उपपंतप्रधान म्हणून नेतृत्व आणि इंडियन नॅशनल लोक दल (INLD) ची स्थापना करण्यात त्यांची भूमिका यामुळे हरियाणात जाट राजकीय शक्ती मजबूत झाली. प्रादेशिक राजकारणात सक्रिय असलेल्या त्यांच्या वंशजांच्या माध्यमातून त्यांचा वारसा चालू आहे.”
ते म्हणाले, की, भजन लाल या गैर-जाट नेत्याने हरियाणातील राजकीय प्रतिनिधित्वामध्ये विविधता आणण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली आणि जातीच्या ओलांडून युती करण्याच्या त्यांच्या क्षमतेमुळे त्यांना मोठ्या निवडणुकीत विजय मिळवता आला, अनेकदा सत्ता टिकवण्यासाठी विविध गटांशी जुळवून घेतले.
आगामी निवडणुकीत केवळ कुटुंबातीलच नव्हे, तर जाट आणि गैर-जाट उमेदवारांमध्येही तीव्र टक्कर पाहायला मिळणार आहे.मिश्रा म्हणाले की, लालांचे वंशज आधीच राजकीय क्षेत्रात आले असले तरी, राज्यात भारतीय जनता पक्षाच्या (भाजप) उदयाने गतिशीलता आणखी गुंतागुंतीची केली आहे, कारण सध्याचे सत्ताधारी पक्ष या वंशजांशी जुळवून घेऊन सत्ता बळकट करू पाहत आहेत. जाट आणि गैर-जाट मतदारांसाठी एक आकर्षक पर्याय म्हणून स्वतःला सादर करताना.
विकसित होत असलेला राजकीय परिदृश्य हरियाणाच्या विविध समुदायांमध्ये प्रतिनिधित्व आणि प्रभावासाठी व्यापक संघर्ष दर्शवतो, असेही ते म्हणाले. पराक्रमी लाल देवीलाल यांनी 1989 ते 1991 पर्यंत भारताचे उपपंतप्रधान म्हणून काम केले, जेव्हा पंतप्रधान व्ही.पी. 1990 मध्ये पोटनिवडणुकीत हरियाणाच्या मेहममध्ये झालेल्या हिंसाचारानंतर सिंग यांनी त्यांना त्यांच्या मंत्रिमंडळातून वगळले. ते 1977-1979 आणि 1987-1989 या काळात राज्याचे मुख्यमंत्रीही होते.
बन्सीलाल आणि भजनलाल मुख्यमंत्री म्हणून बदलले – 1972-1977, 1986-1987 आणि 1996-1999 मध्ये बन्सीलाल आणि 1979-1986 आणि 1991-1996 मध्ये भजन लाल मुख्यमंत्रीपद भूषवत होते.
2005 पासून या तीन कुटुंबातील एकाही सदस्याला मुख्यमंत्रीपद मिळू शकलेले नाही.
भजनलाल आणि देवीलाल यांच्या कुटुंबीयांनी उपमुख्यमंत्रीपद भूषवलेले असले आणि ‘किंगमेकर’ म्हणून कथित भूमिका बजावली असली, तरी त्यांना सर्वोच्च स्थान मिळवता आलेले नाही.
देवीलाल यांचे वंशवृक्ष
देवीलाल यांना चार मुलगे होते- ओम प्रकाश चौटाला, रणजित सिंग, प्रताप सिंग आणि जगदीश चंदर.
चौटाला हे चार वेळा हरियाणाचे मुख्यमंत्री म्हणून निवडून आले आहेत: डिसेंबर 1989-मे 1990, 12 जुलै 1990-17 जुलै 1990, 22 मार्च 1991-6 एप्रिल 1991 आणि जुलै 1999-मार्च 2005. ते आता निवडणुकीसाठी अपात्र आहेत कारण 2013 मध्ये शिक्षक भरती घोटाळ्यात त्याची शिक्षा झाली. मात्र त्याने तुरुंगवासाची मुदत पूर्ण केली आहे.
त्यांचा भाऊ रणजीत सिरसा येथील रानिया येथून अपक्ष उमेदवार म्हणून निवडणूक लढवत आहे. अन्य दोन भाऊ प्रताप आणि जगदीश यांचे निधन झाले आहे.
चौटाला यांना दोन मुले आणि तीन मुली आहेत. त्यांचा मुलगा अजय देखील सध्या शिक्षक भरती घोटाळ्यात दोषी आढळल्याने निवडणूक लढवण्यास अपात्र आहे, तर अभय एलेनाबादमधून INLD उमेदवार म्हणून निवडणूक लढवत आहे. त्यांची मुलगी अंजली सिंग यांचा मुलगा कुणाल करण सिंग हा टोहाना जागेसाठी आयएनएलडीचा उमेदवार आहे.
अजयचे मुलगे, दुष्यंत आणि दिग्विजय हे जननायक जनता पक्षाचे (जेजेपी) उमेदवार म्हणून अनुक्रमे उचाना आणि डबवली मतदारसंघातून निवडणूक लढवत आहेत, तर अभयचा मुलगा अर्जुन रानियामधून आयएनएलडीच्या तिकिटावर निवडणूक लढवत आहे.
प्रताप यांचा मुलगा रवी हा अभय यांच्या आयएनएलडीसोबत आहे. रवीची पत्नी सुनैना फतेहाबादमधून आयएनएलडीच्या उमेदवार आहेत. जगदीश यांचा मुलगा आदित्य देवीलाल डबवली जागेसाठी INLD चे उमेदवार आहेत.
अमित सिहाग – देवीलाल यांचे चुलत भाऊ गणपत राम यांचा नातू आणि डॉ. के.व्ही. यांचा मुलगा. सिंग, देवीलाल आणि भूपिंदर सिंग हुड्डा यांच्या मुख्यमंत्री म्हणून त्यांच्या संबंधित कारकिर्दीत माजी अधिकारी-ऑन-स्पेशल ड्युटी — डबवली येथून काँग्रेसचे उमेदवार आहेत.
देवीलाल यांच्या वंशजांमध्ये भांडणे
देवीलाल यांच्या कुटुंबातील नऊ सदस्य निवडणूक लढवत आहेत. एकट्या डबवलीत तीन कुटुंबात थेट स्पर्धा आहे. आदित्य देवीलाल (INLD), आणि त्यांचे पुतणे दिग्विजय (JJP) आणि अमित सिहाग (काँग्रेस), आमने-सामने येण्याच्या तयारीत आहेत.
रानिया मतदारसंघात रणजीत यांची नातवंड अर्जुन यांच्याशी स्पर्धा आहे. रणजीत हे मनोहर लाल खट्टर आणि नायब सैनी यांच्या मंत्रिमंडळात मंत्री होते, पण भाजपने त्यांना तिकीट नाकारले होते. ते आता अपक्ष उमेदवार आहेत, तर अर्जुन आयएनएलडीचे प्रतिनिधित्व करत आहेत.
दुष्यंतच्या जेजेपीने असे म्हटले आहे की त्यांनी रणजीत यांच्या विरोधात उमेदवार उभा केला नाही आणि ते डबवली येथे जेजेपीला मदत करतील, जेथे दिग्विजय उमेदवार आहेत.
यंदाच्या लोकसभा निवडणुकीत, देवीलाल यांच्या कुटुंबातील सदस्यांनी तीन वेगवेगळ्या पक्षांकडून-भाजप, जेजेपी आणि आयएनएलडी- हिसार लोकसभा जागेसाठी निवडणूक लढवली होती. तिघेही निवडणूक हरले. रणजीत (भाजप), त्याची वहिनी नयना (जेजेपी) आणि दुसरी नातेवाईक सुनैना (आयएनएलडी) यांच्यात स्पर्धा होती.
बन्सीलाल कुळ: चुलत भावांमध्ये स्पर्धा
बन्सीलाल यांना दोन मुलगे होते – रणबीर महेंद्र आणि सुरेंदर सिंग. धाकटा मुलगा सुरेंदर 2005 मध्ये विमान अपघातात मरण पावल्यानंतर, त्यांची पत्नी किरण चौधरी यांनी दिल्लीहून हरियाणात आपला राजकीय तळ हलवला, जिथे त्यांनी यापूर्वी उपसभापती म्हणून काम केले होते.
भिवानी जिल्ह्यातील तोशाम विधानसभा मतदारसंघात एका बाजूला रणबीर महेंद्र यांचा मुलगा अनिरुद्ध चौधरी (काँग्रेस), तर दुसरीकडे सुरेंदर सिंग यांची मुलगी श्रुती चौधरी (भाजप) आहेत.
लोकसभा निवडणुकीनंतर श्रुती आणि तिची आई किरण यांनी काँग्रेस सोडल्यानंतर भाजपमध्ये प्रवेश केला होता. किरण हे भाजपचे राज्यसभा खासदार आहेत.
याव्यतिरिक्त, बन्सीलाल यांचे जावई, सोंबीर शेओरान, भिवानीमधील बध्रा विधानसभा जागेसाठी काँग्रेसचे उमेदवार आहेत.
भजनलाल यांच्या कुटुंबातील उमेदवार
भजनलाल कुळातील तीन सदस्यही रिंगणात आहेत.
त्यांचा मोठा मुलगा चंदर मोहन पंचकुलातून काँग्रेसच्या तिकिटावर निवडणूक लढवत आहे, तर भजनलाल यांचा धाकटा मुलगा कुलदीप बिश्नोई यांचा मुलगा भव्य बिश्नोई याला 56 वर्षांपासून बिश्नोई कुटुंबाचा बालेकिल्ला असलेल्या आदमपूरच्या बचावासाठी भाजपचे तिकीट आहे. येथील पहिली निवडणूक 1967 मध्ये भजनलाल यांनी जिंकली होती आणि तेव्हापासून या कुटुंबाने ही जागा लढवली आणि जिंकली.
भजनलाल यांचे पुतणे दुराराम हे फतेहाबाद जागेसाठी भाजपचे उमेदवार आहेत.
शत्रुत्वाची पूर्वीची उदाहरणे
1998 च्या लोकसभा निवडणुकीत बन्सीलाल यांच्या कुटुंबातील सदस्य एकमेकांच्या विरोधात भिडले होते. ते आणि त्यांचा धाकटा मुलगा सुरेंदर हरियाणा विकास पक्षाचे नेतृत्व करत होते, तर त्यांचा मोठा मुलगा रणबीर महेंद्र त्यावेळी काँग्रेससोबत होता.
भिव निवडणुकीसाठी सुरेंदर आणि महेंद्र एकमेकांच्या विरोधात होते या निवडणुकीत सुरेंदर विजयी झाले, तर महेंद्र तिसऱ्या क्रमांकावर राहिले. देवीलाल यांचा नातू अजय चौटाला दुसऱ्या क्रमांकावर होता.
नंतर, 2000 मध्ये, रोरी विधानसभेच्या जागेवर माजी मुख्यमंत्री ओम प्रकाश चौटाला यांनी त्यांचा धाकटा भाऊ रणजीत, जो काँग्रेसचा उमेदवार होता, विरुद्ध निवडणूक लढवली. चौटाला यांनी 23,000 हून अधिक मतांनी निवडणूक जिंकली.
पुन्हा, 2009 मध्ये, अजय (INLD) यांनी डबवलीतून निवडणूक लढवली, तर त्यांचा चुलत भाऊ रवी अपक्ष उमेदवार होता. अजयने 64,700 पेक्षा जास्त मतांनी विजय मिळवला आणि के.व्ही. काँग्रेसच्या सिंह यांना सुमारे 12,000 मतांनी, तर रवी यांना केवळ 8,344 मते मिळाली.
Recent Comments