शिंदेंबद्दल जास्त, दिघेंबद्दल कमीच!

धर्मवीर २ चित्रपटाचे पोस्टर

मुंबई: हा आहे जून 2022 चा दिवस.  एमएलसीची निवडणूक जवळ आली आहे आणि अविभाजित शिवसेनेच्या आमदारांना त्याआधीच ट्रायल मतदान केले जाईल अशी चर्चा आहे. या संभाव्यतेमुळे आधीच नाराज झालेल्या आमदारांचा एक गट तत्कालीन मंत्री एकनाथ शिंदे यांच्या दालनातून बाहेर पडतो.

पोनीटेलमध्ये केस बांधलेल्या औपचारिक कपडे घातलेल्या स्त्रीच्या हातात  क्लिपबोर्ड आणि पेन आहे. समूहाकडे बघत ती विचारते, “कोण आहे एकनाथ शिंदे?” शिंदे स्तब्ध झालेले दिसतात. हा प्रश्न त्यांच्या कानात घुमत राहतो.

वर वर्णन केलेले दृश्य हे मराठी चित्रपट धर्मवीर 2 मधील आहे, आणि हा  2022 मध्ये आलेल्या चित्रपटाचा सिक्वेल आहे. चित्रपटाचा उद्देश शिंदे यांचे मार्गदर्शक आनंद दिघे यांचा उदय, हिंदुत्वाचे प्रतीक म्हणून प्रेक्षकांसमोर आणण्याचा  आहे. 27 सप्टेंबरला या चित्रपटाने  पडद्यावर पदार्पण केले.

‘कोण आहेत एकनाथ शिंदे?’

2001 मध्ये वयाच्या 49 व्या वर्षी निधन झालेले दिघे हे ठाणेकरांसाठी एक आदर्श होते. ज्याप्रकारे बाळासाहेब ठाकरे मुंबईकरांसाठी आदर्श आणि महत्त्वाचे होते तेवढेच. ठाणे आणि त्याच्या शेजारील कल्याण, डोंबिवली, अंबरनाथ आणि भिवंडी यासह इतर भागात शिवसेनेची पाळेमुळे  रुजवून वाढवण्याचे श्रेय त्यांना मोठ्या प्रमाणात दिले जाते.

सिक्वेलमध्ये शिंदे यांची एक ऑटो-रिक्षा चालक ते  दिघेसाहेबांचा उजवा हात बनण्यापर्यंतचा संघर्ष आणि प्रवास चित्रित करण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे. शिवसेना संस्थापक बाळासाहेब  ठाकरे यांचा वारसा हाती घेण्याचा प्रयत्न करणारा एक लढवय्या म्हणून त्यांची प्रतिमा चित्रित करण्यात आली आहे.

विधानसभा निवडणुकीपूर्वी, झी स्टुडिओजच्या बॅनरखाली मराठी अभिनेता मंगेश देसाई निर्मित आणि प्रवीण तरडे दिग्दर्शित चरित्रात्मक राजकीय नाटक असलेला हा सिनेमा  शिंदे यांच्या 2022 च्या बंडापर्यंत येण्यासाठी बराच वेळ घेतो.

शिंदे यांनी उद्धव ठाकरेंच्या नेतृत्वाखालील शिवसेनेतून बाहेर पडून शिवसेनेने माजी प्रतिस्पर्धी काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी काँग्रेस पार्टी (NCP) सोबत बहुसंख्य आमदारांसह स्थापन केलेले महाविकास आघाडी (MVA) सरकार पाडले होते. त्यानंतर त्यांनी खऱ्या अर्थाने शिवसेनेचे नेतृत्व करत असल्याचा दावा करत भाजपसोबत सरकार स्थापन केले.

हा चित्रपट अशा वेळी आला आहे जेव्हा शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेनेला हे सिद्ध करण्याची नितांत गरज आहे की महाराष्ट्रातील मतदार हीच खरी शिवसेना म्हणून पाहतात. मात्र हे सिद्ध करण्यास या वर्षाच्या सुरुवातीस झालेल्या  लोकसभा निवडणुकीमध्ये तरी ते बऱ्यापैकी अपयशी ठरले.

शिंदे यांच्या नेतृत्वाखाली शिवसेनेने लढवलेल्या 15 पैकी 7 जागा जिंकल्या, तर शिवसेनेने (उद्धव बाळासाहेब ठाकरे) 21 जागा लढवल्या आणि 9 जिंकल्या.

13 जागांवर जेथे ते एकसमान लढत होते, तेथे शिवसेना (उबाठा) ने 6 जागा जिंकल्या आणि शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेनेने आणखी एक जागा जिंकली, तरीही 48 एवढ्याच फरकाने दोघेही जवळपास बरोबरीचे ठरले.

शिंदे यांच्यासाठी खरी शिवसेना म्हणून पाहिले जात असल्याचे प्रमाणपत्र केवळ शिवसेनेचे संस्थापक बाळ ठाकरे यांचे नेते म्हणून उद्धव यांना मागे टाकण्याच्या लढाईतच नव्हे, तर महायुतीतील त्यांची सौदेबाजीची शक्ती सुधारण्यासाठी आणि प्रमुख होण्यासाठीही महत्त्वाचे आहे. महायुतीमध्ये शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेना, भारतीय जनता पक्ष (भाजप) आणि अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेस (NCP) यांचा समावेश आहे.

मुंबई विद्यापीठातील संशोधक संजय पाटील यांनी द प्रिंटला सांगितले की, “शिवसेनेच्या कार्यकर्त्यांचा आणि समर्थकांचा मोठा जनसमुदाय आहे जो उद्धव ठाकरेंसोबत राहिला असेल, पण ज्यांना शिंदे आणि शिवसैनिक या नात्याने हिंदुत्वाबद्दलच्या त्यांच्या मताबद्दल थोडीशी सहानुभूती आहे. हाच तो जनसमुदाय आहे ज्यांच्यावर बाळ ठाकरेंच्या हिंदुत्वाचा प्रभाव पडला आणि उद्धव ठाकरेंचा काँग्रेस आणि राष्ट्रवादीशी हातमिळवणी करण्याचा निर्णय त्यांना आवडला नाही. चित्रपटाची वेळ ही या सर्वांबाबत लोकांमध्ये  सहानुभूतीची भावना वाढीस लावण्याचा प्रयत्न असल्यासारखी वाटते.

राज्य सरकारच्या योजना आणि पायाभूत सुविधांच्या प्रकल्पांची जाहिरात करून शिंदे सतत प्रसिद्धीच्या झोतात राहण्याचा प्रयत्न करत आहेत, असे पाटील म्हणाले.

ते पुढे म्हणाले, “शिंदे मुख्यमंत्री झाल्यावर भाजपने त्यांना खूप कमी लेखले होते. आता, ज्या पद्धतीने ते एका बलाढ्य बिल्डरपासून तळागाळातील कार्यकर्त्यापर्यंत सर्वांची कामे करून घेत आहेत आणि सरकारच्या कामाला त्यांचे काम म्हणून प्रोत्साहन देत आहेत, त्यांच्या कृत्याबद्दल सहानुभूती निर्माण करण्याचा त्यांचा प्रयत्न आहे, याचा उद्देश केवळ उद्धव ठाकरेंनाच नाही तर त्यांनाही दुखावण्याचा आहे, असेही ते म्हणतात.

शिंदे यांचे गुरू आनंद दिघे यांच्यावरील चित्रपटाचा पहिला भाग 7 मे 2022 रोजी, शिवसेनेतील बंडाच्या बरोबर  एक महिना आधी, पडद्यावर आला.

गुरुवारी चित्रपटाच्या प्रीमियरच्या वेळी पत्रकारांशी बोलताना उपमुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस म्हणाले की, पहिल्या भागात दिघे यांच्यापासून प्रेरणा घेतलेल्या नेत्यांबद्दल तसेच शिंदे यांच्या राजकीय प्रवासाबद्दल लोकांना अधिक माहिती मिळते.

” जेव्हा त्यांच्या नेतृत्वाखाली राजकीय भूकंप झाला त्यानंतरच धर्मवीर 2 ची मागणी झाली. हा चित्रपट केवळ मनोरंजनासाठी नाही तर एक प्रकारे ही एका आंदोलनाची कथा आहे,” असे फडणवीस म्हणाले. हा चित्रपट भाजप नेत्यावर आधारित राजकीय थ्रिलर अशा स्वरूपाचा असण्याची शक्यता आहे का  या प्रश्नावर फडणवीस म्हणाले, “मी स्वतः  धर्मवीर 3 ची स्क्रिप्ट लिहीन.”

पत्रकारांशी बोलताना शिवसेना (उबाठा) राज्यसभा खासदार संजय राऊत यांनी या चित्रपटावर भाजप आणि एकनाथ शिंदे यांनी दिघे यांना बाळ ठाकरेंपेक्षा मोठे म्हणून दाखवण्याचा हा प्रयत्न असल्याची टीका केली. “बाळ ठाकरेंचे महाराष्ट्रातील अनुयायी एकनाथ शिंदे यांना फॉलो करत नाहीत, त्यामुळे नवीन आयकॉन तयार करण्याचा प्रयत्न सुरू आहे. आनंद दिघे हे एकनिष्ठ शिवसेना जिल्हाप्रमुख होते. असे राऊत यांनी सांगितले.

एकनाथ शिंदेंचे चित्रपटातील चित्रण

धर्मवीरच्या सिक्वेलमध्ये शिंदे यांची व्यक्तिरेखा अनेकविध रंगांमध्ये चित्रित करण्यात आली आहे. एक उत्कट हिंदुत्ववादी वकील, राजकारणी ज्याचे प्रमुख काम आपल्या कार्यकर्त्यांचे रक्षण करणे आहे, पीपीई किट घालणारा आणि कोविड-19 रुग्णांसोबत बसून त्यांना उभारी देणारा आणि व्यवस्था करणारा नेता,ठाण्यातील रुग्णालयात ऑक्सिजन सिलिंडरची कमतरता असताना रात्रभर धावपळ करणारा संवेदनशील माणूस  अशी शिंदेंची अनेक रूपे यात दाखवण्यात आली असून यातील प्रत्येक रूप हे दिघे यांनी हयात असताना जननेता म्हणून केलेल्या अशाच काही गोष्टींशी खूप साधर्म्य साधणारे आहेत.  शिवसेनेत उभी फूट पडल्यापासून शिंदे आणि त्यांच्या अनुयायांनी काँग्रेस आणि राष्ट्रवादी या वैचारिक प्रतिस्पर्ध्यांशी युती करून हिंदुत्वाचा त्याग केल्याचा आरोप करत उद्धव यांच्यावर सातत्याने हल्ला केला आहे.

या पार्श्वभूमीवर, धर्मवीर 2, इतर कोणत्याही गोष्टींपूर्वी, सर्वप्रथम शिंदे यांची हिंदुत्व नेता म्हणून प्रतिमा मजबूत करण्याचा प्रयत्न करतो. 2020 मध्ये महाराष्ट्राच्या पालघर जिल्ह्यात जमावाने दोन साधूंच्या कथित लिंचिंगसह चित्रपटाची सुरुवात केली आणि शिंदे, जे त्या वेळी एमव्हीए सरकारमध्ये मंत्री होते, त्यांना या घटनेमुळे खूप व्यथित केले गेले आहे कारण दिघेचा आत्मा त्याला त्रास देत आहे.”डावे आणि उदारमतवादी” सरकारमध्ये बसलेले.

दिघे यांनी कल्याणमधील हाजी मलंग दर्ग्याकडे आंदोलनाचे नेतृत्व कसे केले, हे एक जुने हिंदू धर्मस्थळ असल्याचा दावा केला जातो आणि त्यांच्या शेजारी एक तरुण शिंदे कूच करत होते, हे दृश्य आहे. या वर्षी जानेवारीमध्ये शिंदे यांनी एका धार्मिक मेळाव्यात हाजी मलंग दर्गा “मुक्त” करण्याचे वचन दिले होते.

दुसऱ्या दृश्यात, दिघे, हाजी मलंग दर्ग्यात निदर्शने करत असल्याबद्दल अटकेत असताना, दिघे यांच्या सुटकेच्या मागणीसाठी उपोषणाला बसलेल्या त्यांच्या एका कार्यकर्त्याला हस्तलिखित पत्र पाठवते. दुसऱ्या एका दृश्यात, दिघे यांच्या मृत्यूनंतर निदर्शने केल्याबद्दल पोलिसांनी अटक केलेल्या कार्यकर्त्यांची सुटका करण्यासाठी शिंदे पैसे एकत्र करण्यासाठी धडपडताना दाखवले आहेत.

एमव्हीएच्या कार्यकाळात मंत्रालयात परत, शिंदे यांनी दिघे यांच्या हस्तलिखित पत्राची कथा सांगितली, तेव्हा आमदार संजय शिरसाटची भूमिका करणारा अभिनेता म्हणतो, अप्रत्यक्षपणे उद्धव यांच्या नेतृत्वाचा उल्लेख करत, “त्यावेळी कार्यकर्त्यांची हीच किंमत होती, आता बघा कशी वागणूक मिळतेय.”

काही दृश्यांमध्ये, शिंदे यांना दिघे यांचा उत्तराधिकारी म्हणून दाखवण्यात आल्याचे दिसून येते.  उदाहरणार्थ, शिंदे एका आजारी कोविड-19 च्या रुग्णाला मदत करत असताना, रुग्णाला दिघेंभोवती तेजस्वी आभा दिसते आणि तो नतमस्तक होतो.

‘एकटे जाऊ नका, हिंदुत्व आणि शिवसेना सोबत घ्या’

विभाजन झाल्यापासून, शिवसेना (उबाठा) च्या नेत्यांनी शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेनेवर त्यांचा पक्ष आणि त्याचे संस्थापक, बाळासाहेब ठाकरे यांचे नाव चोरण्याचा प्रयत्न केल्याचा आरोप केला आहे.

धर्मवीर 2 मध्ये हे दाखवण्याचा प्रयत्न दिसून येतो की दिघे यांनी स्वतः नाराज शिंदे यांना मार्ग दाखवला, त्यांना एकटे बाहेर पडू नका आणि राज ठाकरेंप्रमाणे स्वतःचा पक्ष काढू नका, तर हिंदुत्व आणि संघटना सोबत घ्या, असे सांगितले.

शिंदे आणि त्यांना पाठिंबा देणारे आमदार-संजय शिरसाट, भरत गोगावले, अब्दुल सत्तार, तानाजी सावंत, दादा भुसे, शंभूराज देसाई आदींचा उद्धव यांच्या नेतृत्वाचा भ्रमनिरास आणि वैचारिक प्रतिस्पर्धी काँग्रेसशी युती कशी झाली, याच्या सल्ल्यांचा पुढील भाग आहे. आणि राष्ट्रवादी. शिवसेनेला दुखावणारे मुद्दे, पालघर लिंचिंग किंवा काँग्रेसचे नेते राहुल गांधी यांनी हिंदुत्वाचे विचारवंत विनायक दामोदर सावरकर यांच्यावरील टिप्पण्या यासारखे मुद्दे त्यांना कथितपणे कसे सोडवावे लागले हे यावरून दिसून येते.

एका क्षणी, एका मतदाराने शिंदे, तत्कालीन एमव्हीए मंत्री, यांना त्यांच्या घरी धार्मिक कार्यक्रमासाठी भेट देण्यास बंदी घातली की त्यांनी भाजप-शिवसेना युतीला मत दिले, परंतु शिवसेनेने काँग्रेस आणि राष्ट्रवादीशी युती करून त्यांची फसवणूक केली.

भाजप आणि अविभाजित शिवसेनेची युती तुटणे आणि एमव्हीएच्या स्थापनेचा संदर्भ देत, शिंदे कॅम्पमधील एक आमदार असे म्हणताना दिसतो की, “आमच्या पक्षाने जे केले ते म्हणजे आमच्या भावाला मारणे आणि नंतर बाहेरच्या शेजाऱ्यांना आमच्यासोबत राहण्यास सांगितले. संयुक्त कुटुंब म्हणून.

धर्मवीर 2 ने शिंदे गटाच्या बंडखोरीच्या कारणांचे सर्व उच्च बिंदू गाठले. यातून शिरसाट यांचा भ्रमनिरास दिसून येतो जेव्हा त्यांना वर्षा या मुख्यमंत्र्यांच्या बंगल्याच्या बाहेर बैठकीसाठी तासनतास थांबायला सांगितले जाते. आमदार शिरसाट यांनी बंडखोरीनंतर उद्धव यांना लिहिलेल्या पत्रात त्याचा उल्लेख केला आहे. एका “पक्षाच्या प्रवक्त्याने” शिंदे यांची Z+ सुरक्षेची विनंती कशी धुडकावून लावली याबद्दल चर्चा केली आहे, संजय राऊत, ज्यांना विभाजनासाठी एक तृतीयांश बंडखोर आमदारांनी दोष दिला होता.

चित्रपटात “आम्ही आघाडीत आहोत, पण प्रत्यक्षात ती बिघाडी (अकार्यक्षम) आहे,” असे शिंदे म्हणताना दिसतात.

नोटपॅड असलेल्या महिलेने ‘कोण आहे एकनाथ शिंदे?’ असे विचारल्यानंतर काही क्षणातच नेत्याला त्याच्या ऑटोरिक्षात झोपवल्याचा फ्लॅशबॅक दिसतो. एक दिवस तो मुख्यमंत्री होणार, असे म्हणत त्याचे मित्र त्याची खिल्ली उडवत आहेत.

त्यानंतरच्या दिवसांत ते शब्द खरे ठरले.

तथापि, महायुतीमधील सत्तासंघर्ष आणि लोकसभा निवडणुकीत प्रतिस्पर्धी एमव्हीएने महाराष्ट्रातील 48 पैकी 30 जागांवर विजय मिळवून केलेल्या भक्कम कामगिरीमध्ये, स्थान कायम राखणे ही एक चढाओढ आहे.