महायुतीच्या घटक पक्षांकडून राष्ट्रवादी काँग्रेसला दुय्यम वागणूक?

महाराष्ट्राचे उपमुख्यमंत्री एकनाथ शिंदे, मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस आणि उपमुख्यमंत्री अजित पवार यांचा फाइल फोटो.

मुंबई: महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी अनेकदा सांगितले आहे की, राज्यातील प्रमुख शहरांमधील महानगरपालिकांच्या आगामी निवडणुका महायुती एकत्रितपणे लढवेल. तसेच, भारतीय जनता पक्ष आणि एकनाथ शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेना एकत्र काम करत असल्याचे दिसत असले तरी, महायुतीचा तिसरा घटक पक्ष, अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्ष (एनसीपी), मात्र पडद्याआड आहे. विशेषतः स्थानिक स्वराज्य संस्थांच्या निवडणुकांमध्ये शिवसेना आणि भाजपचा पारंपरिक प्रतिस्पर्धी असलेल्या राष्ट्रवादी काँग्रेसने, अनेक प्रमुख महानगरपालिकांमध्ये भाजप आणि शिवसेना यांच्यात सुरू असलेल्या जागावाटपाच्या चर्चेत सक्रिय सहभाग घेतलेला नाही. दरम्यान, पुणे आणि पिंपरी-चिंचवडमध्ये, राष्ट्रवादी काँग्रेस आणि भाजपने मान्य केलेली ‘मैत्रीपूर्ण लढत’ आता एका तीव्र लढाईत रूपांतरित होताना दिसत आहे. भाजपने पुणे जिल्ह्यातून राष्ट्रवादी काँग्रेसच्या अनेक नेत्यांना आपल्या पक्षात सामील करून घेतले आहे, ज्यामुळे त्यांचा मित्रपक्ष नाराज झाला आहे.

अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेसच्या एका वरिष्ठ नेत्याने ‘द प्रिंट’ला सांगितले की, “भाजप आणि शिवसेनेसोबत अनेक ठिकाणी विविध मुद्दे आहेत, ज्यामुळे त्यांच्यासोबत हातमिळवणी करणे आमच्यासाठी कठीण होत आहे. गेल्या वर्षीच्या लोकसभा निवडणुकीत, आम्ही बहुतेक ठिकाणी कमळ आणि धनुष्यबाणाच्या चिन्हासाठी प्रचार केला, अगदी आमच्या बालेकिल्ल्यांमध्येही. विधानसभा निवडणुकीतही तीच परिस्थिती होती. पण आता आम्हाला आमचे घड्याळाचे चिन्ह प्रत्येक घरापर्यंत पोहोचवले पाहिजे. आमच्या तळागाळातील कार्यकर्त्यांना बळ देण्याची गरज आहे.”

2024 च्या निवडणुकीत, अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेसने महायुतीमधील जागावाटपाच्या करारानुसार, राज्यातील 48 लोकसभा जागांपैकी केवळ 4 जागांवर निवडणूक लढवली. त्यापैकी पक्षाला फक्त एका जागेवर विजय मिळाला. त्याच वर्षी नंतर झालेल्या विधानसभा निवडणुकीत, राष्ट्रवादी काँग्रेसने आघाडीचा भाग म्हणून 288 जागांपैकी 59 जागांवर निवडणूक लढवली आणि 41 जागा जिंकल्या. राष्ट्रवादी काँग्रेसच्या नेत्यांनी सांगितले की, भाजपकडून मित्रपक्षांमधील नेत्यांना सतत आपल्या पक्षात सामील करून घेण्याची कृतीही त्यांना रुचलेली नाही. महाराष्ट्रातील 29 महानगरपालिकांच्या निवडणुका 15 जानेवारी रोजी होणार असून, त्यानंतर 16 जानेवारी रोजी मतमोजणी होईल. 117 परिषदांमध्ये विजय मिळवून भाजप या महिन्याच्या 288 नगर परिषदा आणि नगरपंचायतींच्या निवडणुकांमध्ये स्पष्ट विजेता ठरला, त्यानंतर शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेना 53 जागांसह दुसऱ्या क्रमांकावर आणि अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेस 37 जागांसह तिसऱ्या क्रमांकावर राहिली.

राष्ट्रवादी काँग्रेसचे महाराष्ट्र प्रदेशाध्यक्ष सुनील तटकरे यांनी मंगळवारी पत्रकारांशी बोलताना सांगितले की, “संपूर्ण महाराष्ट्रातील आघाडीच्या चर्चेसाठी मी मुख्यमंत्री फडणवीस आणि केंद्रीय मंत्री अमित शहा यांच्याशी बोललो आहे. काही ठिकाणी चर्चा सुरू आहेत, पण आम्ही कोणत्याही निष्कर्षापर्यंत पोहोचलेलो नाही. आजपासून उमेदवारी अर्ज दाखल करण्यास सुरुवात झाली आहे. आमच्याकडे अजून काही दिवस आहेत.”

भाजपच्या ‘आयाराम-गयाराम’ राजकारणामुळे राष्ट्रवादी काँग्रेस नाराज

राज्य निवडणूक आयोगाने महानगरपालिका निवडणुकांची घोषणा केली त्याच दिवशी, मुख्यमंत्री फडणवीस यांनी सांगितले की, पुणे आणि पिंपरी-चिंचवडमध्ये, जिथे दोन्ही पक्षांची ताकद आहे, तिथे भाजप एकत्र निवडणूक लढवणार नाही. त्यांनी सांगितले की, त्याऐवजी ही एक ‘मैत्रीपूर्ण लढत’ असेल. मात्र, ही मैत्रीपूर्ण लढत अधिक तीव्र लढाईत बदलण्याची शक्यता आहे, कारण अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेसचे स्थानिक पदाधिकारी विरोधी महाविकास आघाडीचा भाग असलेल्या शरद पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेससोबत युती करण्याच्या बाजूने आहेत. दोन राष्ट्रवादी काँग्रेस एकत्र येण्याच्या शक्यतेबद्दल रविवारी पत्रकारांशी बोलताना उपमुख्यमंत्री अजित पवार म्हणाले, “स्थानिक पदाधिकाऱ्यांच्या काही सूचना असतील, तर त्यांनी जिल्हाध्यक्षांना भेटावे आणि काय मार्ग काढता येईल ते पाहावे. जेव्हा मतांचे विभाजन होते, तेव्हा लोकांना निवडून येणे कठीण जाते. जेव्हा तुम्ही ते टाळण्याचा प्रयत्न करता, तेव्हा निवडून येणे सोपे होते.”

पुढे, पुणे जिल्ह्यात भाजपने राष्ट्रवादी काँग्रेसच्या अनेक माजी पदाधिकाऱ्यांना पक्षात घेतल्याने अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखालील पक्ष नाराज झाला आहे. भाजपने पक्षात घेतलेल्यांमध्ये राष्ट्रवादी काँग्रेसचे माजी महापौर, उपमहापौर आणि स्थायी समिती अध्यक्षांचा समावेश आहे. “या पक्षांतराच्या अगदी आधी, आमच्या वरिष्ठ नेत्यांनी मुंबईत मुख्यमंत्र्यांची भेट घेतली होती आणि महायुतीच्या घटक पक्षांनी एकमेकांच्या नेत्यांना पक्षात घेऊ नये, असे ठरले होते. तरीही, दुसऱ्याच दिवशी भाजपच्या पुणे नेत्यांनी तो करार मोडला,” असे नाव न सांगण्याच्या अटीवर एका दुसऱ्या राष्ट्रवादी काँग्रेस नेत्याने सांगितले. सोमवारी राष्ट्रवादी काँग्रेसने जशास तसे उत्तर देत, भाजपचे माजी नगरसेवक आणि जिल्ह्यातील एक राजकीय वजनदार नेते संदीप वाघेरे यांना पक्षात प्रवेश दिला. उपमुख्यमंत्री म्हणाले, “नऊ वर्षांनंतर निवडणुका होत आहेत आणि पक्षाचे कार्यकर्ते प्रतीक्षेत आहेत. जर एखाद्या पक्षाने बाहेरच्या लोकांना मोठ्या संख्येने पक्षात घेतले, तर मूळ कार्यकर्त्यांना जागा मिळणार नाही आणि ते इतर संधी शोधण्याचा प्रयत्न करतील. प्रत्येक पक्ष सर्वोत्तम उमेदवार देण्याचा प्रयत्न करेल. मी माझ्या पक्षासाठीही तोच प्रयत्न करणार आहे.” दरम्यान, पुणे आणि पिंपरी-चिंचवड या दोन महापालिका पक्षाचे पारंपरिक बालेकिल्ले असल्याने पवार यांनी या भागांवर विशेष लक्ष केंद्रित केले आहे. 2017 मध्ये भाजपने राष्ट्रवादी काँग्रेसला दोन्ही महापालिकांमधून सत्तेवरून पायउतार केले होते. पक्षाच्या नेत्यांनी सांगितले की, निवडणुकीसाठी उमेदवार निवडण्याकरिता पवार यांनी पक्ष कार्यकर्त्यांसह अनेक तास घालवले.

‘जागावाटपाच्या चर्चेसाठी राष्ट्रवादी काँग्रेसला निमंत्रण नाही’

या महिन्याच्या सुरुवातीला, मुख्यमंत्री फडणवीस यांनी उपमुख्यमंत्री शिंदे यांच्यासोबत बैठक घेतली होती, त्यानंतर आगामी महानगरपालिका निवडणुकांसाठी युती करण्याच्या चर्चेसाठी शिंदे आणि भाजपचे महाराष्ट्र प्रदेशाध्यक्ष रवींद्र चव्हाण यांच्यात आणखी एक बैठक झाली. या बैठकांमध्ये राष्ट्रवादी काँग्रेसचे नेते सहभागी नव्हते. चव्हाण आणि शिंदे यांनी विविध ठिकाणी जागावाटपावर चर्चा करण्यासाठी पदाधिकाऱ्यांच्या स्थानिक पातळीवरील समित्या स्थापन करण्याचा निर्णय घेतला आणि सांगितले की, या समित्या राष्ट्रवादी काँग्रेससह सर्व मित्रपक्षांना आमंत्रित करतील. शिंदे यांचा बालेकिल्ला असलेल्या ठाण्यात, जिथे राष्ट्रवादी काँग्रेसचेही पारंपरिक अस्तित्व आहे आणि भाजप आक्रमकपणे आपले स्थान निर्माण करण्याचा प्रयत्न करत आहे, तेथील राष्ट्रवादी काँग्रेसच्या नेत्यांचे म्हणणे आहे की, त्यांना महायुतीच्या बैठकीसाठी आमंत्रित करण्यात आले नव्हते. राष्ट्रवादी काँग्रेसच्या नेत्यांचे म्हणणे आहे की, नवी मुंबईत भाजपने पक्षाच्या नेत्यांना आमंत्रित केले नाही, परंतु शिवसेनेने केले. “मात्र, त्यांचा सूर असा होता की भाजप आणि शिवसेना बहुसंख्य जागा आपापसात वाटून घेतील आणि मग आम्ही कदाचित मुस्लिमबहुल वॉर्ड घेऊ शकतो. ते आम्हाला एका मुस्लिम पक्षात मर्यादित करत होते,” असे वर उल्लेख केलेल्या पहिल्या राष्ट्रवादी काँग्रेसच्या नेत्याने सांगितले.

2019 मध्ये स्थानिक नेते गणेश नाईक यांनी काही नगरसेवकांसह भाजपमध्ये प्रवेश करेपर्यंत नवी मुंबईत राष्ट्रवादी काँग्रेस मजबूत मानली जात होती. मंगळवारी पत्रकारांशी बोलताना भाजपचे मंत्री चंद्रशेखर बावनकुळे म्हणाले, “काही ठिकाणी, विदर्भ आणि मराठवाड्यात चर्चा सुरू आहे. आम्ही दोन दिवसांत निर्णय घेऊ. पुणे आणि पिंपरी-चिंचवडमध्ये आम्ही स्वतःच एकत्र निवडणूक न लढवण्याचा निर्णय घेतला आहे, कारण तिथे खूप कार्यकर्ते आहेत. जिथे तिन्ही पक्षांच्या कार्यकर्त्यांची सोय होऊ शकेल, तिथे युती होईल आणि जिथे होणार नाही, तिथे मैत्रीपूर्ण लढत होईल.”

‘मुंबईत युतीसाठी सकारात्मक वातावरण’

मुंबई महानगरपालिकेत, भाजपचे मंत्री आशीष शेलार आणि मुंबई भाजपचे अध्यक्ष अमित साटम यांनी सांगितले होते की, जर राष्ट्रवादी काँग्रेस आमदार नवाब मलिक यांच्या नेतृत्वाखाली निवडणूक लढवत असेल, तर भाजप त्यांच्यासोबत युती करणार नाही. सक्तवसुली संचालनालयाने (ईडी) फरार गुंड दाऊद इब्राहिमशी संबंधित एका प्रकरणात मलिक यांच्यावर कथित आर्थिक गैरव्यवहाराचे आरोप ठेवले आहेत.

दरम्यान, मुंबईत भाजप आणि शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेना यांच्यात जागावाटपाच्या वाटाघाटी अंतिम टप्प्यात असल्याचे सांगितले जात आहे, जिथे राष्ट्रवादी काँग्रेसचे अस्तित्व खूपच नगण्य आहे. मंगळवारी ताटकरांनी सांगितले की, “मी मुंबईच्या संदर्भात मुख्यमंत्र्यांशी बोललो, त्यानंतर माझे आशिष शेलार यांच्याशी फोनवर सविस्तर बोलणे झाले. आम्ही पुन्हा चर्चा करणार आहोत. भाजप आणि शिवसेना यांच्यात चर्चा सुरू आहे. मुंबईसाठी राष्ट्रवादी काँग्रेसला महायुतीमध्ये सामील करून घेण्याबाबत आम्ही सकारात्मक आहोत.”