कॅनडा, रशियाला जाणाऱ्या भारतीय विद्यार्थ्यांच्या संख्येत 41% घट

रेखाचित्रण : मनीषा यादव.

नवी दिल्ली: 2024 मध्ये परदेशात शिक्षण घेणाऱ्या भारतीयांच्या संख्येत मागील वर्षाच्या तुलनेत जवळपास 15 टक्क्यांनी घट झाली आहे. शिक्षणासाठी कॅनडाला जाणाऱ्या विद्यार्थ्यांमध्ये सर्वात मोठी, म्हणजे 41 टक्के घट दिसून आली, अशी माहिती शिक्षण मंत्रालयाने सोमवारी संसदेत दिली. मंत्रालयाच्या आकडेवारीनुसार रशियाला जाणाऱ्या भारतीय विद्यार्थ्यांच्या संख्येत 2023 च्या तुलनेत गेल्या वर्षी 33.7 टक्क्यांनी वाढ झाली आहे. लोकसभेचे सदस्य आणि इंडियन युनियन मुस्लिम लीग (आययूएमएल) नेते ई. टी. मोहम्मद बशीर यांनी परदेशात शिक्षण घेणाऱ्या भारतीयांच्या तपशीलांवरील प्रश्नाच्या उत्तरात, केंद्रीय शिक्षण राज्यमंत्री सुकांता मजुमदार यांनी कनिष्ठ सभागृहात गेल्या तीन वर्षांचा डेटा सादर केला.

आकडेवारीनुसार, 2022 मध्ये 7 लाख 50 हजार 365 भारतीय परदेशात शिक्षण घेत होते. 2023 मध्ये ही संख्या 8 लाख 92 हजार 989 पर्यंत वाढली. हे महासाथीनंतरच्या वाढीचे प्रतिबिंब आहे. तथापि, 2024 मध्ये ते 7 लाख 59 हजार 64 एवढे झाले. जवळजवळ 15 टक्क्यांनी ही घट झाली आहे. देशनिहाय आकडेवारीच्या विश्लेषणातून कॅनडामध्ये शिक्षण घ्यायला जाणाऱ्या विद्यार्थ्यांच्या संख्येत मोठी घट दिसून आली. 2023 मध्ये ही संख्या 2 लाख 33 हजार 532 होती, जी 2024 मध्ये 1 लाख 37 हजार 708 पर्यंत घसरली – ही 41 टक्क्यांनी झालेली नाट्यमय घट आहे.

गेल्या वर्षी कॅनडाने विद्यार्थी व्हिसा नियम कडक करण्याच्या निर्णयाचा भारतीय विद्यार्थ्यांवर लक्षणीय परिणाम झाला आहे, ज्यामुळे व्हिसा नाकारण्याचे प्रमाण वाढले आहे, अर्जांची कडक छाननी झाली आहे आणि अभ्यास परवानग्या रद्द होण्याची शक्यता आहे. दोन्ही देशांमधील वाढत्या राजनैतिक तणावाच्या पार्श्वभूमीवर ही घट झाली आहे. ऑक्टोबर 2023 मध्ये, शीख फुटीरतावादी हरदीप सिंग निज्जर यांच्या हत्येवरून सुरू झालेल्या वादात नवी दिल्लीने राजनैतिक उपस्थितीत ‘समानता’ मागितली होती, त्यामुळे कॅनडाने भारतातील 41 राजनैतिक अधिकाऱ्यांना परत बोलावले. ऑक्टोबर 2024 मध्ये निज्जरच्या हत्येशी संबंधित आरोप-प्रत्यारोपांमध्ये दोन्ही देशांनी एकमेकांच्या राजदूतांना हद्दपार केले तेव्हा संबंध आणखी बिघडले. शिक्षण मंत्रालयाच्या आकडेवारीनुसार, युनायटेड स्टेट्स (यूएस), युनायटेड किंग्डम (यूके) आणि ऑस्ट्रेलियासारख्या देशांमध्ये शिक्षणासाठी जाणाऱ्या भारतीयांमध्येही घट झाली आहे.

अमेरिकेत जाणाऱ्या विद्यार्थ्यांची संख्या 2023 मध्ये 2 लाख 34 हजार 473 वरून 2024 मध्ये  2 लाख 4 हजार 58  पर्यंत कमी झाली आहे. ट्रम्प प्रशासनाच्या धोरणांभोवती असलेल्या अनिश्चिततेमुळे हे घडण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे गेल्या वर्षी अनेक विद्यार्थ्यांना अमेरिकेत शिक्षण घेण्याचा पुनर्विचार करावा लागला. यूकेच्या बाबतीत, 2023 मध्ये 1 लाख 36 हजार 921 वरून 2024 मध्ये विद्यार्थ्यांची संख्या 98 हजार 890 पर्यंत घसरली, जी 27.7 टक्क्यांनी लक्षणीय घट झाली, कदाचित कठोर व्हिसा नियम आणि अभ्यासोत्तर काम धोरणांमुळे. ऑस्ट्रेलियामध्ये विद्यार्थ्यांच्या संख्येत 12 टक्के घट झाली, 2023 मध्ये 78 हजार 93 वरून 2024 मध्ये 68 हजार 572 पर्यंत. हे मुख्यत्वे अलिकडच्या धोरणातील बदलांमुळे झाले आहे, ज्यात उच्च व्हिसा शुल्क, कठोर आवश्यकता आणि घरांच्या परवडण्याबाबतच्या चिंता यांचा समावेश आहे. याव्यतिरिक्त, चीनला जाणाऱ्या भारतीय विद्यार्थ्यांच्या संख्येत घट झाली आहे, 2023 मध्ये 7 हजार 279 वरून 2024 मध्ये हा आकडा 4 हजार 978 वर आला आहे.

रशिया, फ्रान्स, जर्मनीमध्ये वाढ 

गेल्या तीन वर्षांत रशियाला जाणाऱ्या भारतीय विद्यार्थ्यांच्या संख्येत लक्षणीय वाढ झाल्याचे आकडेवारीवरून दिसून येते. 2022  मध्ये 19 हजार 784 विद्यार्थ्यांवरून 2023 मध्ये ही संख्या 23 हजार 503 वर पोहोचली आणि 2024 मध्ये ती आणखी वाढून 31 हजार 444 झाली. तसेच, फ्रान्समध्ये जाणाऱ्या भारतीय विद्यार्थ्यांची संख्या 2022 मध्ये 6 हजार 404 वरून 2023 मध्ये 7 हजार 484 झाली आणि 2024 मध्ये 8 हजार 536 वर पोहोचली आहे. जर्मनीमध्येही विद्यार्थ्यांच्या संख्येत वाढ झाली आहे, 2023 मध्ये 23 हजार 296 आणि 2022 मध्ये 20 हजार 684 च्या तुलनेत 2024 मध्ये 34 हजार 702  विद्यार्थी आहेत.

न्यूझीलंडमध्येही मोठी वाढ झाली आहे, 2022 मध्ये 1 हजार 605 वरून 2024 मध्ये 7 हजार 297 विद्यार्थी आहेत. दरम्यान, फिलीपिन्समध्ये थोडीशी घट झाली आहे, 2022 मध्ये 11 हजार 261 विद्यार्थी आहेत.