दहावीच्या दोन बोर्ड परीक्षा होणार? सीबीएसईकडून मोठ्या फेरबदलांचा विचार

सीबीएसईच्या दहावीच्या परीक्षेला बसलेल्या विद्यार्थ्यांचा फाईल फोटो.

नवी दिल्ली: केंद्रीय माध्यमिक शिक्षण मंडळ (सीबीएसई) पुढील वर्षापासून त्यांच्या दहावीच्या बोर्ड परीक्षा प्रक्रियेत मोठा बदल करणार आहे. यामध्ये फेब्रुवारीमध्ये आणि मेमध्ये दोन परीक्षा पर्यायांचा समावेश करण्यात येईल. त्याचबरोबर परीक्षेचे वेळापत्रक संकुचित करण्यात येईल आणि गुणपत्रिकेत दोनपैकी सर्वोत्तम गुणांचा समावेश केला जाईल.

बोर्डाने मंगळवारी एक मसुदा धोरण जारी केले ज्यामध्ये 2025-26 या शैक्षणिक सत्रात सुरू होणाऱ्या दहावीच्या दोन बोर्ड परीक्षांचा प्रस्ताव ठेवण्यात आला आहे. या परीक्षा 2026 मध्ये विद्यार्थ्यांनी दिल्या पाहिजेत. या प्रस्तावावर 9 मार्चपर्यंत अभिप्राय देण्यासाठी भागधारकांना आमंत्रित केले आहे. या सुधारणा शालेय शिक्षणासाठी 2023 च्या राष्ट्रीय अभ्यासक्रम आराखड्याशी (एनसीएफ) सुसंगत आहेत, ज्याला राष्ट्रीय शिक्षण धोरण (एनईपी) 2020 शी सुसंगत करण्यासाठी अद्यतनित केले गेले आहे. “सर्व विद्यार्थ्यांना कोणत्याही शालेय वर्षात दोन वेळा बोर्ड परीक्षा देण्याची परवानगी दिली जाईल, एक मुख्य परीक्षा आणि एक सुधारणेसाठी, जर इच्छा असेल तर,” असे एनईपी 2020 च्या दस्तऐवजात म्हटले आहे.

लवकरच सीबीएसई बोर्ड परीक्षांमध्ये होणारे अपेक्षित बदल येथे आहेत.

विद्यार्थ्यांना सर्वोत्तम गुण मोजून दोन प्रयत्न करावे लागतील. बोर्डाच्या मते, दहावी आणि बारावीच्या परीक्षा आयोजित करण्याची सध्याची प्रक्रिया 50 दिवसांपेक्षा जास्त काळ घेते, फेब्रुवारी ते एप्रिल दरम्यान संपूर्ण भारतात आणि इतर 26  देशांमध्ये परीक्षा घेतल्या जातात. तथापि, नवीन धोरणानुसार, बोर्ड दहावीच्या परीक्षा दोन टप्प्यात घेण्याचा प्रस्ताव ठेवते. पहिला टप्पा 17 फेब्रुवारी ते 6 मार्च 2026 पर्यंत असेल, तर दुसरा टप्पा 5 मे ते 20 मे 2026 पर्यंत चालेल. दोन्ही टप्पे एकत्रितपणे 34 दिवसांत पूर्ण होतील. विद्यार्थ्यांना पहिल्या टप्प्यातील त्या विषयांमधील कामगिरीवर समाधानी नसल्यास दुसऱ्या टप्प्यात दोन्ही परीक्षा देण्याचा किंवा फक्त एकच परीक्षा देण्याचा किंवा विशिष्ट विषयांमध्ये पुन्हा परीक्षा देण्याचा पर्याय असेल. बोर्डाच्या मते, 2026 मध्ये दहावीतील सुमारे 26.60 लाख विद्यार्थी आणि बारावीतील 20 लाख विद्यार्थी परीक्षेला बसतील असा अंदाज आहे. दोन्ही परीक्षांमध्ये संपूर्ण चालू अभ्यासक्रम समाविष्ट असेल.

सीबीएसईच्या मसुद्याच्या धोरणानुसार, पहिल्या आणि दुसऱ्या परीक्षेसाठी परीक्षाकेंद्रे निश्चित केली जातील, दोन्ही सत्रांसाठी समान केंद्रे वाटप केली जातील. निकाल जाहीर झाल्यानंतर, उमेदवारांची यादी (एलओसी) लाईव्ह केली जाईल, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना दुसऱ्या परीक्षेतून बाहेर पडता येईल. पहिल्यांदाच एलओसी भरताना दोन्ही परीक्षांसाठी परीक्षा शुल्क वाढवून ते वसूल केले जाईल. एकदा भरल्यानंतर, हे शुल्क परतफेड करण्यायोग्य नसेल. धोरणात असेही म्हटले आहे की पहिली आणि दुसरी परीक्षा पूरक परीक्षा म्हणून काम करतील. पहिल्या परीक्षेच्या निकालानंतर उत्तीर्णतेचे कोणतेही प्रमाणपत्र दिले जाणार नाही. तथापि, पहिल्या परीक्षेतील कामगिरी डिजीलॉकरमध्ये उपलब्ध असेल, जर विद्यार्थ्याने दुसऱ्या परीक्षेला बसायचे ठरवले नाही तर त्याचा वापर 11 वीच्या प्रवेशासाठी करता येईल.

दुसऱ्या परीक्षेचा निकाल जाहीर झाल्यानंतर सर्व उमेदवारांना उत्तीर्णतेचे प्रमाणपत्र मिळेल. याव्यतिरिक्त, व्यावहारिक/अंतर्गत मूल्यांकन फक्त एकदाच केले जाईल. “गुणपत्रकासह उत्तीर्ण प्रमाणपत्रात पहिल्या परीक्षेत, दुसऱ्या परीक्षेत, व्यावहारिक/अंतर्गत मूल्यांकनात मिळालेले गुण आणि ग्रेड असतील. तसेच, दोन्हीपैकी चांगले गुण देखील नमूद केले जातील,” असे मसुदा धोरणात म्हटले आहे.

तारीख पत्रक कसे नियोजित केले जाईल?

सीबीएसई मसुदा धोरणानुसार, विज्ञान, गणित, सामाजिक विज्ञान, हिंदी आणि इंग्रजी व्यतिरिक्त इतर विषय दोन गटात विभागले जातील. एका गटात प्रादेशिक आणि परदेशी भाषा असतील, तर दुसऱ्या गटात उर्वरित विषयांचा समावेश असेल. विज्ञान, गणित, सामाजिक विज्ञान, हिंदी आणि इंग्रजीच्या परीक्षा सध्याच्या पद्धतीप्रमाणेच एका निश्चित दिवशी घेतल्या जातील. याउलट, प्रादेशिक आणि परदेशी भाषांच्या परीक्षा एकाच दिवशी घेतल्या जातील.

उर्वरित विषयांसाठी, विद्यार्थ्यांच्या निवडीनुसार परीक्षा दोन ते तीन वेळा घेतल्या जातील. उदाहरणार्थ, डेटा सायन्स परीक्षा दोन किंवा तीन दिवसांत आयोजित केली जाईल. सीबीएसई विद्यार्थ्यांना त्यांच्या विषयांच्या संयोजनांचा विचार करणाऱ्या सूत्रानुसार विशिष्ट परीक्षेच्या तारखा देईल. विद्यार्थ्यांना त्यांच्या परीक्षेच्या तारखा निवडण्याचा पर्याय राहणार नाही. परीक्षा पूर्ण झाल्यानंतर, या विषयांच्या प्रश्नपत्रिका विद्यार्थ्यांकडून घेतल्या जातील. फक्त दुसऱ्या परीक्षेत बसणारे विद्यार्थी पुढील कोणत्याही परीक्षेसाठी पात्र राहणार नाहीत. तथापि, त्यांना पुढील वर्षाच्या पहिल्या परीक्षेला बसण्याची परवानगी असेल, त्या वर्षाचा अभ्यासक्रम लागू असेल.

सीबीएसईच्या मसुद्याच्या धोरणानुसार, पहिल्या परीक्षेत पात्र नसलेल्या विद्यार्थ्यांना अजूनही अकरावीत प्रवेश दिला जाऊ शकतो, त्यांचा अंतिम प्रवेश दुसऱ्या परीक्षेच्या निकालाच्या आधारे निश्चित केला जाईल.